BÀI LÀM
À ơi... Những buổi chiều quê yên tĩnh và thanh bình, bỗng một lời ru cất lên. Giai điệu ngọt ngào, sâu lắng của khúc hát ru khiến lòng người xốn xang, bồi hồi.
Hạnh phúc làm sao cho một đứa trẻ nằm ngủ ngon giấc trong nôi, tai vẫn văng vẳng những lời ru âu yếm của bà, của mẹ, êm đềm đưa nhẹ vành nôi. Rồi nó lớn dần theo năm tháng, lời ru cũng đầy lên trong một góc sâu thẳm của tâm hồn, để rồi mai này nó như dòng suối ngọt ngào tưới mát tâm hồn mỗi khi va vấp, buồn đau.
Thưở đất nước còn nhọc nhằn, đau thương, những lời ru cũng buồn:
À ơi... Gió đưa cây cải về trời - Rau răm ở lại chịu đời đắng cay.
À ơi... Gánh cực mà đổ lên non - Còng lưng mà chạy cực còn chạy theo.
Trong những lời ru ấy chất chứa bao tủi hờn, sầu thương, ai oán, nghe thật cay đắng, xót xa!
Nhưng rồi những năm tháng ấy qua đi, cuộc đời đã đổi thay, những lời ru buồn cũng ít dần đi (nếu có cất lên cũng chỉ là để nhắc nhở về một thời với bao số phận khổ đau, thiệt thòi, mà đánh thức và nuôi dưỡng niềm thương cảm và những mong ước đẹp hơn).
Song, cuộc sống dù hiện đại thế nào đi chăng nữa cũng không thể thay thế những lời ru xưa bằng những bài ca hiện đại (mà những bài tân nhạc này làm sao có thể trở thành giai điệu hát ru). Vì thế, vẫn những câu hát ru quen thuộc thuở nào lại cất lên bên cánh võng nhẹ tay đưa.
À ơi...Con cò đậu cọc bờ ao - Ăn sung sang chát, ăn đào đào chua.
À ơi... Con cò chết rũ trên cây - Có con mở sách xem ngày làm ma - Cà cuống uống rượu la đà - Chim ri ríu rít bay ra chia phần
À ơi... Cái kiến mà leo bờ rào - Leo phải cành cộc leo vào leo ra - Con kiến mà leo cành đa - Leo phải cành cộc leo ra leo vào.
À ơi...Con cá mày ở dưới ao - Tao tát nước vào mày sống được chăng?
Những lời ru như thế nhiều lắm. Mỗi lời ru dẫn dắt tâm hồn ta vào một miền nhớ thương, trăn trở, ưu phiền khác nhau, nuôi dưỡng tâm hồn ta, để ta sống đẹp hơn giữa cuộc đời.
Tôi còn nhớ trong vô vàn những lời ru trầm ấm thiết tha của bà tôi ru tôi thưở ấu thơ, chẳng biết tại sao tôi cứ bị ám ảnh mãi về lời hát ru bài Con cò mà đi ăn đêm:
À ơi...
Con cò mà đi ăn đêm
Đậu phải cành mềm lộn cổ xuống ao
Ông ơi ông vớt tôi nao
Tôi có lòng nào ông hãy xáo măng
Có xáo thì xáo nước trong
Đừng xáo nước đục đau lòng cò con
À ơi...
Trong lời ru của bà, tôi thấy hiện lên một con cò ướt đẫm, run rẩy. Nó đáng thương và tội nghiệp làm sao! Con cò thật bất hạnh! Một mình nó bươn chải để kiếm sống, nuôi con. Cả ngày khó nhọc lắm cũng chả kiếm đủ ăn. Nó phải bỏ đàn con bé bỏng ở nhà, lần trong đêm tối mịt mù để kiếm thêm vài con tép. Giông tố ở đâu mà kéo đến nhiều thế! Khốn nạn cho con cò yếu đuối, giông tố cuộc đời đã hất nó lộn cổ xuống ao. Tai hoạ quá bất ngờ và cũng quá thảm thương. Con cò cố vùng vẫy. Hình như càng vùng vẫy nó càng có nguy cơ bị nhấn chìm. Nó kêu cứu một cách tuyệt vọng. Tiếng kêu của con cò thảm thiết quá . Chẳng hiểu nó có được vớt lên không? Mà có được vớt lên thì càng khủng khiếp hơn. Người ta muốn giết thịt nó. Chao ôi, trong lúc đau đớn vì tuyệt vọng, nó đề nghị được xáo bằng nước trong. Để làm gì không biết? Lúc bấy giờ còn bé quá tôi làm sao hiểu nổi! Sau này lớn lên, nghe bà giảng giải, rồi được học bài ca dao đó, tôi mới hiểu về lời đề nghị ấy. Thì ra con cò muốn được chết một cách đàng hoàng (mà ông cha ta quen gọi là “chết trong”), được rửa sạch nỗi oan, tiếng xấu để khỏi đau lòng lũ con nó. Đáng kính làm sao một tấm lòng và một nhân cách! Cách xử thế, ứng xử ở đời được ông cha ta gửi gắm kín đáo vào những lời ca để “ru” lại các thế hệ sau. Nó thật sâu sắc và thấm thía.
Bao nhiêu lời ru xưa là bấy nhiêu cái tình, cái nghĩa của ông cha ta gửi vào trong đó, để truyền lại cho cháu con. Bao nhiêu lời ru xưa là bấy nhiêu lời nhắc nhở chúng ta về cách đối nhân xử thế đầy tinh thần nhân bản. Bao nhiêu lời ru xưa là bấy nhiêu những ước mong, khát vọng về con người, về cuộc đời của ông cha mà chúng ta cần trân trọng.
Đáng quý làm sao những người bà, người mẹ nhân hậu, bao dung của bao thế hệ đã “nuôi sống” những lời ru ấy đến tận hôm nay. Nhịp sống hiện đại xâm nhập khắp nơi. Những lời ru xưa hình như cũng vắng bóng dần. Nghĩ đến điều đó lòng xiết bao đau buồn! Bao giờ những lời ru xưa lại nhiều lên? Chao ôi, thương nhớ đến nao lòng những lời ru ấy!