Các cấp tổ chức của thế giới sống

Phần I. LÍ THUYẾT VÀ BÀI TẬP

GIỚI THIỆU CHUNG VỀ THẾ GIỚI SỐNG

CÁC CẤP TỔ CHỨC CỦA THẾ GIỚI SỐNG

A – Lí thuyết

I- CẤP TẾ BÀO

Tất cả sinh vật (vi sinh vật, thực vật cũng như động vật...) đều có cấu tạo tế bào, mọi hoạt động sống đều diễn ra trong tế bào. Tế bào được cấu tạo gồm 3 thành phần cơ bản là: màng sinh chất, tế bào chất và nhân. Tế bào là đơn vị tổ chức cơ bản của sự sống.

1. Các phân tử

Trong tế bào có nhiều phân tử, là các chất vô cơ (các muối vô cơ, nước) và các chất hữu cơ. Các chất hữu cơ bé tập hợp tạo thành các đại phân tử.

2. Các đại phân tử

Các đại phân tử trong tế bào, chủ yếu là protein và axit nuclêic, có cấu tạo đa phân. Chúng có vai trò quyết định sự sống của tế bào, nhưng chỉ thực hiện được chức năng trong tổ chức tế bào. Các phân tử và đại phân tử là thành phần cấu tạo nên các bào quan.

3. Bào quan

Bào quan là cấu trúc gồm các đại phân tử và phức hợp trên phân tử có chức năng nhất định trong tế bào. Ví dụ nhiễm sắc thể gồm ADN và prôtêin có chức năng chứa thông tin di truyền.

II - CẤP CƠ THỂ

Cơ thể là cấp tổ chức sống riêng lẻ độc lập (cá thể) có cấu tạo từ một đến hàng trăm nghìn tế bào, tồn tại và thích nghi với những điều kiện nhất định của môi trường. Có 2 loại cơ thể: cơ thể đơn bào và cơ thể đa bào.

1. Cơ thể đơn bào

Cơ thể đơn bào gồm một tế bào, có khả năng thực hiện các chức năng của một cơ thể sống. Ví dụ, trùng giày chỉ là một tế bào nhưng cũng là một cơ thể sống toàn vẹn với đầy đủ các hoạt động sinh trưởng, phát triển...

2. Cơ thể đa bào

Cơ thể đa bào gồm nhiều tế bào, như cơ thể con người có đến $10^{13}$ tế bào. Các tế bào trong cơ thể đa bào không giống nhau, chúng cấu tạo nên nhiều loại mô khác nhau với các chức năng khác nhau. Mô là tập hợp nhiều tế bào (và các sản phẩm của tế bào) có cùng một chức năng nhất định. Cơ quan là tập hợp nhiều mô khác nhau và hệ cơ quan là tập hợp của nhiều cơ quan thực hiện một chức năng nhất định nào đó của cơ thể.

Cơ thể là một thể thống nhất với sự phối hợp hoạt động chặt chẽ giữa các cơ quan và hệ cơ quan.

III - CẤP QUẦN THỂ - LOÀI.

Các cá thể thuộc cùng một loài sống chung với nhau trong một vùng địa lí nhất định tạo nên quần thể.

1. Quần thể

Quần thể là đơn vị sinh sản và tiến hoá. Trong quần thể, các nhóm cá thể đực, cái, con non, trưởng thành, già... cùng chung sống trong mối quan hệ sinh sản, hỗ trợ hoặc cạnh tranh. Đó chính là cơ sở của tiến hoá dưới tác động của chọn lọc tự nhiên.

2. Loài - đơn vị phân loại

Trong một quần thể chỉ tồn tại những cá thể cùng loài có khả năng giao phối sinh ra con cái hữu thụ. Các quần thể thuộc cùng một loài có thể phân bố trong các vùng địa lí khác nhau.

Nếu các cá thể thuộc các quần thể khác nhau mà có khả năng giao phối hữu thụ sẽ thuộc về một loài. Các nhà phân loại học xem loài như là đơn vị phân loại nhỏ nhất.

IV - CẤP QUẦN XÃ

Quần xã là cấp tổ chức gồm nhiều quần thể thuộc các loài khác nhau cùng chung sống trong một vùng địa lí nhất định. Trong quần xã, có sự tương tác giữa các cá thể (cùng loài hoặc khác loài) và sự tương tác giữa các quần thể khác loài tạo nên sự cân bằng động.

* Sự tương tác giữa các cá thể trong quần xã: Các cá thể cùng loài trong quần xã tương tác lẫn nhau trong mối quan hệ sinh sản là chủ yếu, còn mối tương tác giữa các cá thể khác loài chủ yếu là mối quan hệ dinh dưỡng.

* Sự tương tác giữa các quần thể trong quần xã : Các quần thể trong quần xã có thể là hợp tác tương trợ hoặc cạnh tranh nhưng luôn giữ thế cân bằng chung cho quần xã.

V- CẤP HỆ SINH THÁI – SINH QUYỂN

Các quần xã sống trong khí quyển, thủy quyền, địa quyển tạo nên sinh quyển của Trái Đất. Sinh quyển bao gồm nhiều hệ sinh thái khác nhau.

1. Hệ sinh thái: Các sinh vật trong quần xã không chỉ tương tác lẫn nhau, mà còn tương tác với môi trường sống của chúng. Sinh vật và môi trường trong đó chúng sống tạo nên một thể thống nhất được gọi là hệ sinh thái.

2. Sinh quyển: Các hệ sinh thái trong khí quyển, thủy quyển và địa quyển hợp thành sinh quyển của Trái Đất (cấp tổ chức cao nhất và lớn nhất của hệ thống sống).

B - Câu hỏi và bài tập

Câu 1. Cho biết : Con la (là con của lừa và ngựa) là bất thụ (không có khả năng sinh con), hãy chọn đáp án đúng sau đây:

a) Lừa và ngựa thuộc cùng một loài.

b) Lừa và ngựa thuộc hai loài khác nhau.

Câu 2. Khoanh vào câu trả lời đúng nhất trong các câu sau:

1. Đặc điểm chung của các cơ thể sống là gì?

a) Trao đổi chất với môi trường.

b) Sinh trưởng và phát triển.

c) Là hệ thống mở tự điều chỉnh.

d) Cả a, b và c.

2. Vật chất sống trong tế bào được cấu tạo theo các cấp tổ chức như thế nào?

a) Các phân tử vô cơ – các phân tử hữu cơ – các đại phân tử – hệ thống siêu phân tử – các bào quan.

b) Các phân tử vô cơ – các đại phân tử - các phân tử hữu cơ – hệ thống siêu phân tử – các bào quan.

c) Các phân tử vô cơ - các phân tử hữu cơ – các đại phân tử - các bào quan – hệ thống siêu phân tử.

d) Các phân tử hữu cơ – các đại phân tử vô cơ – các đại phân tử – hệ thống siêu phân tử - các bào quan.

Câu 3. Khoanh vào câu trả lời đúng nhất trong các câu sau:

1. Tại sao nói tế bào là đơn vị tổ chức cơ bản của thế giới sống?

a) Tế bào có đặc điểm đặc trưng của sự sống (sinh sản, cảm ứng, trao đổi chất...).

b) Mọi cơ thể sống đều được cấu tạo từ tế bào sống.

c) Tế bào là một hệ thống mở.

d) Cả a và b.

2. Bào quan là gì ?

a) Là những cơ quan nằm trong tế bào chất.

b) Là cấu trúc gồm các đại phân tử và phức hợp trên phân tử có chức năng nhất định trong tế bào.

c) Là bộ phận có vai trò quyết định trong mọi hoạt động sống của tế bào.

d) Cả a, b và c.

Câu 4. Sắp xếp đặc điểm của các cấp tổ chức sống tương ứng với từng cấp.

Câu 5. Tìm các cụm từ phù hợp điền vào chỗ trống thay cho các số (1), (2) hoàn chỉnh các câu sau:

Hệ sống là ...(1)... tự điều chỉnh, thể hiện mối quan hệ mật thiết giữa cấu trúc với chức năng, giữa hệ với ...(2)... và hệ luôn tiến hoá.

Trả lời :

(1)...

(2) ...

HƯỚNG DẪN TRẢ LỜI CÂU HỎI VÀ ĐÁP ÁN

Câu 1. Đáp án: b.

Câu 2. Đáp án: 1. d; 2. a.

Câu 3. Đáp án: 1. d; 2. b.

Câu 4. Đáp án: 1. d; 2. e; 3. g; 4. c ; 5. b; 6. a.

Câu 5. Đáp án:

1. Hệ thống nhất.

2. Môi trường sống.