II - SINH SẢN Ở VI SINH VẬT

1. Sinh sản của vi sinh vật nhân sơ

a) Phân đôi (trực phân)

Phân đôi là hình thức sinh sản mỗi tế bào tăng lên về kích thước, tạo nên thành và màng, tổng hợp với các enzim và ribôxôm đồng thời nhân đôi ADN. Khi tế bào đạt gấp đôi chiều dài (nếu là trực khuẩn), 1 vách ngăn sẽ phát triển tách 2 ADN giống nhau và tế bào chất thành 2 phần riêng biệt. Khi thành tế bào được hoàn thiện, 2 tế bào con rời nhau ra. Phần lớn vi khuẩn sinh sản theo phương thức này (hình 14).

b) Nảy chồi và tạo thành bào tử

Một số vi khuẩn sinh sản bằng ngoại bào tử (bào tử được hình thành bên ngoài tế bào sinh dưỡng) như vi sinh vật dinh dưỡng metan hoặc bằng bào tử đốt (bào tử được hình thành bởi sự phân đốt của sợi dinh dưỡng) ở xạ khuẩn. Vi khuẩn quang dưỡng màu tía lại có hình thức phân nhánh và nảy chồi, tế bào mẹ tạo thành một chồi ở cực, chồi lớn dần rồi tách ra thành một vi khuẩn mới.

Ngoài ra, khi gặp điều kiện bất lợi tế bào vi khuẩn sinh dưỡng hình thành bên trong một nội bào tử (endospore). Đây không phải là hình thức sinh sản; nội bào tử có lớp vỏ dày và chứa canxi đipicolinat.

2. Sinh sản của vi sinh vật nhân thực

a) Phân đôi và nảy chồi

Chỉ một số nấm men sinh sản bằng cách phân đôi còn đa số sinh sản theo kiểu nảy chồi (nấm men rượu). Trên bề mặt tế bào mẹ xuất hiện một chồi, chồi lớn dần, nhận được đầy đủ các thành phần của tế bào rồi tách ra tiếp tục sinh trưởng cho đến khi đạt đến kích thước của tế bào mẹ.

b) Sinh sản hữu tính và vô tính

* Sinh sản hữu tính ở nấm men

Tế bào lưỡng bội của nấm men giảm phân tạo thành 4 hoặc hơn 4 bào tử đơn bội có thành dày bên trong tế bào mẹ. Ở đa số nấm men, thành tế bào mẹ trở thành một túi chứa các bào tử. Khi túi vỡ, các bào tử đơn bội (được giải phóng khác nhau về giới tính) sẽ dung hợp với nhau tạo thành một tế bào lưỡng bội nảy chồi mạnh mẽ.

* Sinh sản vô tính và sinh sản hữu tính ở nấm mốc

- Bào tử vô tính tạo thành chuỗi trên đỉnh của các sợi nấm khí sinh hoặc tạo thành bên trong các túi nằm ở đỉnh của các sợi nấm khí sinh. Một loại bào tử vô tính khác gọi là bào tử áo có vách dày.

- Bào tử hữu tính: bao gồm một số dạng sau đây:

+ Các nấm lớn như nấm rơm có cấu trúc gọi là thể quả (mũ nấm), mặt dưới thể quả chứa các dãy cấu trúc dạng dùi cui gọi là đảm. Bào tử phát sinh trên đỉnh của đảm, do đó được gọi là bào tử đảm.

+ Bào tử túi là do nằm bên trong một túi ; một số túi lại được chứa bên trong thể quả chung lớn hơn.

+ Bào tử tiếp hợp và bào tử noãn cũng là hai loại bào tử hữu tính ở nấm. Bào tử tiếp hợp được bao bọc bởi một vách dày, màu sẫm giúp chúng chịu được khô hạn và nhiệt độ cao. Bào tử noãn tạo thành ở một số nấm thủy sinh, là các bào tử lớn có lông, roi.