I- KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
1. Có nhiều cách tóm tắt một văn bản tự sự, tuỳ theo mục đích và yêu cầu của từng trường hợp.
2. Việc tóm tắt một văn bản tự sự cần đảm bảo các yêu cầu :
- Thể hiện được mục đích và yêu cầu cần tóm tắt.
- Thể hiện được tính khách quan: không thêm bớt chi tiết, sự việc so với văn bản được tóm tắt; không bình luận gì thêm trong khi tóm tắt.
- Thể hiện được tính chỉnh thể của văn bản được tóm tắt, trong đó cân đối số dòng dành cho sự việc chính, những sự kiện tiêu biểu,... một cách hợp lí.
II – HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
1. Thảo luận nhóm để đi đến thống nhất ý kiến :
- Bản liệt kê như SGK đã nêu được những sự việc tiêu biểu và các nhân vật quan trọng của truyện Lão Hạc.
- Tuy nhiên, việc nêu như SGK chưa mạch lạc, có thể sắp xếp lại như sau:
(b) Lão Hạc có một người con trai, một mảnh vườn và một con chó vàng.
(a) Con trai lão đi phu đồn điền cao su, lão chỉ còn lại “cậu Vàng”.
(d) Vì muốn giữ lại mảnh vườn cho con, lão phải bán con chó.
(c) Lão mang tiền dành dụm được gửi ông giáo và nhờ ông trông coi mảnh vườn.
(g) Cuộc sống mỗi ngày một khó khăn, lão kiếm được gì ăn nấy và bị ốm một trận khủng khiếp.
(e) Một hôm lão xin Binh Tư ít bả chó.
(i) Ông giáo rất buồn khi nghe Binh Tư kể chuyện ấy.
(h) Lão bỗng nhiên chết – cái chết thật dữ dội.
(k) Cả làng không hiểu vì sao lão chết, trừ Binh Tư và ông giáo.
- Sau khi sắp xếp như trên, có thể tóm tắt truyện Lão Hạc như sau :
Lão Hạc là nhân vật chính trong truyện ngắn cùng tên của Nam Cao. Lão có một người con trai, một mảnh vườn và một con chó vàng. Khi con trai lão đi phu đồn điền cao su, ở nhà, lão chỉ còn lại “cậu Vàng” là thân thiết. Vì muốn giữ lại mảnh vườn cho con, lão rất đau xót khi phải bán con chó. Lão mang tiền dành dụm được gửi ông giáo và nhờ ông trông coi mảnh vườn. Nhưng cuộc sống mỗi ngày một khó khăn, lão kiếm được gì ăn nấy và bị ốm một trận khủng khiếp. Một hôm, lão xin Binh Tư ít bả chó. Nghe Binh Tư kể lại, ông giáo rất buồn. Thế rồi lão bỗng nhiên chết – cái chết thật dữ dội. Cả làng không hiểu vì sao lão chết, trừ Binh Tư và ông giáo.
2. Tóm tắt đoạn trích Tức nước vỡ bờ :
Vì thiếu tiền nộp sưu cho người em đã mất từ năm trước, anh Dậu bị bọn tay sai đánh đập thập tử nhất sinh. Một bà lão hàng xóm thương cảnh cả nhà nhịn đói suốt từ hôm qua nên đem đến cho chị Dậu bát gạo. Cháo chín, chị Dậu đang quạt cho chóng nguội thì cai lệ và người nhà lí trưởng ập đến. Chúng hung hãn hăm doạ đòi dỡ nhà chị nếu không có tiền nộp. Chị Dậu van lạy, thiết tha xin khất nhưng cai lệ vẫn khăng khăng đòi trói anh Dậu. Chị Dậu xông vào, túm cổ dúi tên cai lệ ngã chỏng quèo trên mặt đất. Người nhà lí trưởng sấn số bước đến giơ gậy chực đánh chị Dậu, chị giằng co, rồi túm tóc lẳng hắn ngã nhào ra thềm.
3. Tôi đi học và Trong lòng mẹ là hai văn bản tự sự nhưng không chứa nhiều sự kiện, nhân vật và xung đột xã hội. Trong hai văn bản này, các tác giả chủ yếu miêu tả nội tâm nhân vật nên rất giàu chất thơ. Có thể tóm tắt như sau :
– Tôi đi học: Truyện được bố cục theo dòng hồi tưởng của nhân vật “tôi” về những kỉ niệm buổi tựu trường. Đó là cảm giác náo nức, hồi hộp, ngỡ ngàng với con đường, bộ quần áo, quyển vở mới, với sân trường, với các bạn; cảm giác vừa xa lạ vừa gần gũi với mọi vật, vừa ngỡ ngàng vừa tự tin và vừa nghiêm trang vừa xúc động bước vào giờ học đầu tiên.
– Trong lòng mẹ: Văn bản được bố cục theo mạch tự truyện của nhân vật “tôi”. Gần đến ngày giỗ cha, người mẹ đi tha hương cầu thực ở Thanh Hoá vẫn chưa về. Người cô cứ xoáy vào cậu bé Hồng những lời cay độc. Rồi mẹ cậu bé cũng về thật. Cậu nghẹn ngào sung sướng lăn vào lòng mẹ và cảm nhận hạnh phúc của tình mẫu tử.