Bài làm

Tuổi thơ im lặng là một tập hồi kí – tự truyện khá đặc sắc của nhà văn Duy Khán. Đây là một trong những tác phẩm hay viết cho thiếu nhi được dư luận đánh giá cao. Bài văn Lao xao là một đoạn trích từ tập hồi kí – tự truyện ấy.

Ngòi bút nghệ thuật đậm chất văn hoá dân gian và cái nhìn hồn nhiên tuổi thơ của tác giả đã vẽ lên bức tranh thiên nhiên ở làng quê vừa giàu sức sống, vừa hồn hậu và đậm đà tình người.

Bức tranh thiên nhiên ở đây được đặt trong bối cảnh lúc chớm vào mùa hè. Làng quê mùa hè hiện ra tràn ngập một màu xanh hương hoa: cây hoa lan nở hoa trắng xoá, hoa giẻ từng chùm mảnh dẻ, hoa móng rồng bụ bẫm thơm như mùi mít chín. Rồi các loài ong đánh nhau, đuổi cả bướm đi để tranh nhau hút mật hoa. Chỉ một vài nét chấm phá rất tinh tế, Duy Khán đã gợi tả được nét đặc trưng của không gian làng quê lúc chớm hè.

Sau mấy câu mở đầu gợi tả không gian. Duy Khán tập trung giới thiệu và miêu tả một số loài chim ở làng quê. Nhà văn không đi sâu vào miêu tả tỉ mỉ, đặc điểm các loài chim mà chỉ phác hoạ một vài nét nổi bật về hình dáng, màu sắc, tiếng kêu hoặc đặc tính: Con bồ các kêu vang lên “các... các ... các; sáo đen, sáo sậu đậu trên lưng trâu hót mừng được mùa; con tu hú kêu to nhất họ, nó kêu tu hú vào mùa tu hú chín, quả hết, nó bay đi đâu biệt; một đàn chim ngói sạt qua rồi bay về hướng mặt trời lặn; nhạn vùng vẫy tít mây xanh “chéc chéc”; bìm bịp khoác bộ cánh nâu, suốt đêm ngày rúc trong bụi cây...

Để làm nổi bật lên bức tranh phong phú và sống động về các loài chim, Duy Khán vừa tả riêng từng loài, vừa tả xen kẽ các loài cùng họ với nhau, phối hợp tả và kể, nhận xét và bình luận. Chẳng hạn như khi tả tiếng kêu của bồ các, tác giả đưa ra một nhận xét ngộ nghĩnh: Cái con này bao giờ cũng vừa bay, vừa kêu cứ như bị ai đuổi đánh. Hoặc đang kể về sáo đen, sáo sậu, lại chuyển sang kể về con sáo nhà bác Vui. Rồi khi tả về tiếng kêu của con chim bìm bịp, tác giả kết hợp kể về sự tích chim bìm bịp, và nhận xét Khi nó kêu thì một loạt chim ác, chim xấu mới ra mặt...

Cách tả kết hợp với kể, nhận xét, bình luận, tạo nên nét đặc sắc nghệ thuật của ngòi bút miêu tả Duy Khán, đem lại cho đoạn văn sự hấp dẫn riêng và ấn tượng rất khó quên.

Cách miêu tả của tác giả có vẻ lan man, tự do nhưng lại theo một trình tự khá chặt chẽ. Nhà văn miêu tả các loài chim theo hai nhóm: chim lành và chim ác.

Qua cái nhìn hồn nhiên của tuổi thơ, nhóm chim lành hiện lên thật đáng yêu. Chúng có quan hệ gần gũi với con người: Chúng mang vui đến cho trời đất, hót mừng được mùa,...

Sau khi tả lướt nhanh đặc tính của các loài chim lành, Duy Khán tập trung miêu tả đặc điểm và hoạt động của các loài chim ác mà dại diện là diều hâu, quạ, cắt và một loài dám chống lại chúng: chèo bẻo. Dưới ngòi bút cả tác giả, bọn diều hâu, quạ và cắt hiện lên thật đáng ghét: vừa xấu xa, vừa độc ác.

Tên diều hâu chuyên đi bắt trộm gà con, một tên kẻ cắp lão luyện. Còn lũ quạ dám xông cả vào chuồng lợn. Rồi bọn cắt chuyên dùng đôi cánh nhọn như dao bầu xỉa chết chim lành. Thật là một lũ kẻ cướp. Nhưng kẻ cướp lại gặp bà già. Chúng đã gặp phải một đối thủ đáng gờm: chèo bẻo. Bằng cảm quan dân gian, Duy Khán vẫn xếp chèo bẻo vào loài chim ác, gọi chèo bẻo là “kẻ cắp”. Nhưng cũng chính cảm quan của tác giả lại rất mâu thuẫn, và từ cảm quan ấy ta thấy chèo bẻo không phải là loài chim ác nữa mà lại trở thành người tốt. Ngày mùa, chúng thức suốt đêm. Mới tờ mờ đất nó đã cất tiếng gọi người: chè cheo chét... chúng nó trị kẻ ác. Thì ra, người có tội trở thành người tốt thì tốt lắm.

Có thể nói, nghệ thuật miêu tả các loài chim trong Lao xao rất sinh động, tự nhiên và hấp dẫn... Càng hấp dẫn hơn bởi chất văn hoá dân gian thấm nhuần trong đó.

Trong một đoạn văn ngắn, Duy Khán đã đưa vào khá nhiều yếu tố văn hoá dân gian. Như bài đồng dao: Bồ các là bác chim ri. Chim ri là dì sáo sậu. Sáo sậu là cậu sáo đen. Sáo đen là em tu hú. Tu hú là chú bồ các; các thành ngữ: dây mơ rễ má, kẻ cắp gặp bà già, Lia tia láu láu như quạ vào chuồng lợn; các truyện cổ tích: Sự tích chim bìm bịp, Sự tích chim chèo bẻo.

Tuy nhiên, chất văn hoá dân gian không chỉ thể hiện ở việc dẫn vào bài văn những bài đồng dao, những câu thành ngữ, những truyện cổ tích, mà còn thấm đượm trong cái nhìn và cảm xúc của nhà văn. Duy Khán nhìn nhận, đánh giá về các loài chim trong quan hệ với con người, với công việc nhà nông. Đặc biệt ông còn tỏ thái độ rất rõ đối với chúng: thiện cảm với chim lành và ác cảm với chim ác. Thậm chí, ông còn gán cho chúng những tính nết và phẩm chất của con người: bìm bịp là kẻ bịp bợm, khi con chim này kêu thì các loài chim ác, chim dữ mới ra mặt; chèo bẻo là kẻ cắp, rồi người có tội trở thành người tốt thì tốt lắm...

Từ việc tìm hiểu nghệ thuật miêu tả của bài văn, ta nhận thấy nhà văn Duy Khán có một vốn hiểu biết khá tường tận, phong phú về các loài chim ở làng quê Việt Nam. Cũng từ việc tìm hiểu nghệ thuật của ngòi bút miêu tả của tác giả, ta cảm nhận được tình cảm yêu mến và sự gắn bó sâu sắc của tác giả với thiên nhiên, với làng quê mình.

Bài văn đã truyền đến cho người đọc những cảm xúc và tình cảm trong sáng với quê hương đất nước.