BÀI LÀM

Nếu như Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ dạt dào tình yêu con của người mẹ Tà-ôi, Con cò của Chế Lan Viên là sự che chở ấm áp của mẹ trên suốt đường đời con đi thì Nói với con của Y Phương lại mang một màu sắc khác. Đó cũng là tình cảm gia đình, tình yêu con tha thiết nhưng đặc biệt hơn nó lại xuất phát từ một người cha. Cha gửi gắm vào đó những bài học về cuộc sống kỳ diệu của con, gửi vào đó những đức tính cao đẹp của con người quê hương và gửi vào đó tình yêu của không chỉ riêng cha mà của cả gia đình.

Có thể nói, Y Phương đã mang vào trong tác phẩm của mình một cái gì đó đậm chất dân tộc miền núi. Những hình ảnh mà tác giả sử dụng không phải là những chi tiết đơn thuần. Nó mang ý nghĩa biểu tượng cao, giản dị nhưng sâu sắc. Từ những hình ảnh có ý nghĩa tượng trưng ấy, Y Phương bộc lộ tình yêu của người cha và những lời nhắn nhủ với con trong tương lai. Nếu như coi đó là những phép ẩn dụ thì xuyên suốt bài thơ là những phép ẩn dụ như thế, nếu như coi đó là những đặc sắc nghệ thuật thì Nói với con đã để lại dấu ấn trong lòng người đọc bằng những điểm nhấn tinh tế.

Ngay từ nhan đề Nói với con, người đọc đã có thể nhận thấy một tình cảm thiêng liêng, ấm áp và gần gũi. Đó chính là tình yêu thương của cha mẹ và sự đùm bọc của quê hương. Cha "nói với con" như đang dang tay chở che cho từng bước đi của con. Tác giả không đặt một nhan đề nào đó mang ý nghĩa khái quát như "Lời nhắn nhủ cho con" phải chăng là có dụng ý? Nói với con thể hiện sự giản dị bởi nó như một lời tâm sự, một lời nhắc nhở mà không mang ý nghĩa nặng nề. Cũng có thể hình dung ra như khi con chạy nhảy, nô đùa, cha nói với con rằng: "Chơi cẩn thận kẻo ngã". Và cứ mỗi khi con chơi, cha lại nhắc nhở như thế. Con sẽ hiểu rằng cha thương con, yêu con và luôn lo lắng cho con. Cũng thật vậy, khi đi vào sâu trong tác phẩm:

Chân phải bước tới cha

Chân trái bước tới nhẹ

Một bước chạm tiếng nói

Hai bước tới tiếng cười.

Từ khi con sinh ra, cha mẹ luôn dõi theo từng ngày tháng con lớn khôn. Bởi thế mà dân ta vẫn truyền nhau câu nói: "Ba tháng biết lẫy, bảy tháng biết bò, chín tháng lò dò biết đi". Mỗi bước đi của con đều có cha mẹ ở bên dìu dắt; mỗi tiếng cười, tiếng nói từ khi biết hóng chuyện, bập bẹ gọi mẹ, gọi bà đều có cha mẹ động viên khuyến khích. Cũng như trong cuộc sống, không cha mẹ nào lại không mong con mau biết nói, để trò chuyện cho vui nhà vui cửa, không cha mẹ nào lại không mong muốn con của mình luôn nở thắm nụ cười trên môi. Đó chính là tình yêu của cha chứa chan trong những vần thơ. Và những vần thơ ấy cha còn muốn con biết rằng:

Người đồng mình yêu lắm con ơi

Đan lờ cài nan hoa

Vách nhà ken câu hát

Rừng cho hoa

Con đường cho những tấm lòng.

Cha muốn con hiểu rằng, bên con không chỉ có tình yêu thương của cha mẹ mà còn có sự đùm bọc chở che của quê hương, làng xóm. Ba động từ "đan", "cài", "ken" thể hiện sự đoàn kết gắn bó của quê hương. Không chỉ con người, mà tất cả những gì của quê hương yêu dấu cũng chính là những mái nhà ấm áp của con. Rừng cho hoa trái ngát thơm, trên con đường con đi, cũng sẽ có những tấm lòng của quê hương rộng mở vỗ về con. Có thể thấy, tình cảm cha gửi gắm vào trong thơ mạnh mẽ, thiêng liêng và vô cùng rộng lớn. Cha cũng muốn con biết rằng những tháng ngày của cả gia đình cùng ngọn lửa cháy bỏng của tình yêu là những tháng ngày hạnh phúc nhất trên đời. Bởi "cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới, ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời". Có rất nhiều cách để thể hiện tình yêu con. Nhưng, người cha trong Nói với con lại thể hiện một cách giản dị nhưng dạt dào xúc cảm và ý nghĩa như thế. Tình yêu ấy, sự đùm bọc, chở che ấy là của cha, của mẹ, của quê hương tha thiết của con.

Cha không chỉ muốn nói với con, muốn con hiểu những tình cảm thiêng liêng mà cha còn muốn để con thấy những đức tính cao đẹp của người đồng mình, để từ đó khắc sâu trong con lời nhắn nhủ từ chính tấm lòng của cha. Người đồng mình là những con người thế nào? Người đồng mình là những con người "thô sơ da thịt", những con người "tự đục đá kê cao quê hương" và quê hương thì đẹp đẽ với những truyền thống dân tộc. Những con người của quê hương ấy được cha ca ngợi cùng những đức tính đáng trân trọng. Họ không buồn trước những thử thách khó khăn cao như núi; họ không nản dù phải đi trên những con đường xa tít để tới nơi tận cùng của chiến thắng, hình dáng của họ có thể bé nhỏ nhưng sâu trong cái bé nhỏ của tầm vóc ấy là ý chí, nghị lực, là một con người không hề nhỏ bé. Những con người của quê hương luôn hướng về những điều tốt đẹp, những truyền thống từ muôn đời nay. Người đồng mình là vậy, lớn lao và đẹp đẽ là vậy. Hình ảnh ấy được thể hiện rất sinh động và chân thực. Nhưng phải chăng những đức tính của con người quê hương miền núi nhiều khổ cực chỉ được cha nói với con với mục đích đơn giản là để thấy và để biết? Nếu dừng lại ở đó thì cũng giống như cha chỉ nhắc nhở "con chơi đùa cẩn thận kẻo ngã" có một vài lần mà không dõi theo con trong suốt trò chơi. Nhưng, điều đã được khẳng định và luôn tồn tại đó là "Cha yêu con và luôn dõi theo từng bước con đi". Vì thế cha đã nhắn nhủ con, nhắc nhở con về bài học cuộc sống:

Sống trên đá không chê đá gập ghềnh

Sống trong thung không chê thung nghèo đói

Sống như sông như suối.

Qua những đức tính của con, quê hương cao đẹp là thế, hiên ngang là thế, cha muốn con sống sao cho xứng đáng với quê hương. Cha hy vọng con sẽ vượt qua thác ghềnh dẫu có hiểm trở, dẫu có cheo leo; cha hy vọng con sẽ đứng vững trước cái nghèo đói để chống chọi và vươn lên. Và ở bất cứ việc gì con làm, con hãy sống, hãy tự tin bước đi không ngừng như những con sông, con suối mãi chảy mang theo những dòng nước mát trong lành. Những dòng nước ấy, cha muốn ý chí của con sẽ như thế, cha mong nghị lực của con sẽ dồi dào như thế. Và qua truyền thống của những con người quê hương, những con người mạnh mẽ, khoáng đạt, cha muốn nhắc nhở con hãy tự hào về những truyền thống quê hương để sống có nghĩa có tình, thuỷ chung với quê hương. Lời nhắn nhủ xuất phát từ tình cảm yêu thương trìu mến thiết tha, niềm tin tưởng của cha. Cha yêu con, mong con vượt qua những thử thách của cuộc đời cùng sự bền bỉ, cố gắng vươn lên, cùng những tấm gương mà truyền thống của quê hương là tấm gương sáng nhất.

Như vậy, từ những đức tính và truyền thống đáng tự hào của người đồng mình, cha đã nhắc nhở con bài học sâu sắc và ý nghĩa của cuộc sống.

Ở bất kỳ mọi thời đại, bất kỳ mọi hoàn cảnh, tình cảm mà cha mẹ dành cho con, gia đình và quê hương dành cho con là đều cao cả và thiêng liêng. Người cha trong Nói với con của Y Phương cũng vậy. Đó là tình yêu, là niềm hy vọng vào con. Bài thơ mang tình cảm dạt dào và tha thiết nhưng cũng rất mạnh mẽ như hình tượng người cha trong mỗi con người, những lời nhắn nhủ của người cha với con mình cũng chính là lời nhắn nhủ mà người cha nào cũng mong con không bao giờ quên trên con đường đời đầy thử thách và gian lao.