I. DÀN Ý

1. Mở bài:

- Sau khi cuộc kháng chiến chống quân Minh kết thúc, nhân dân ta bước vào giai đoạn phục hưng đất nước.

- Một số trí thức đã bỏ công sức sưu tầm thơ văn sáng tác trong vòng vài thế kỉ với mục đích lưu truyền rộng rãi.

- Hoàng Đức Lương tuyển chọn những bài thơ hay từ đời Trần đến đời Lê thành cuốn Trích diễm thi tập và trực tiếp viết bài Tựa.

2. Thân bài:

* Thế nào là một bài Tựa?

+ Bài Tựa là bài viết đặt ở đầu sách, do tác giả hoặc một người nào đó am hiểu về nội dung cuốn sách được tác giả mời viết.

+ Nội dung bài Tựa thường gồm:

- Quan điểm của tác giả về các vấn đề có liên quan đến cuốn sách: Ví dụ như: lí do, phương pháp làm sách, đặc điểm của sách...

- Bày tỏ nguyện vọng của tác giả khi viết sách.

- Về độ dài ngắn của bài Tựa: Nếu giới thiệu tỉ mỉ về cuốn sách thì có thể dài từ 2 đến 3 trang. Nếu giới thiệu sơ lược thì chỉ vài chục dòng.

* Chứng minh bằng cách phân tích bài Tựa của Hoàng Đức Lương.

3. Kết bài:

- Bài Tựa cuốn Trích diễm thi tập đáp ứng khá đầy đủ các yêu cầu về hình thức và nội dung của một bài Tựa nói chung.

II. BÀI LÀM

Sau khi chiến thắng oanh liệt quân Minh xâm lược, nhân dân Đại Việt bước sang giai đoạn hoà bình, xây dựng đất nước. Các tác phẩm thơ văn sáng tác từ những thế kỉ trước nay được một số người sưu tầm và in thành sách. Học giả Hoàng Đức Lương đã tuyển chọn những bài thơ hay từ thời Trần đến đời Lê, đặt tên là Trích diễm thi tập. Ông trực tiếp viết lời Tựa cho cuốn sách này để giới thiệu với người đọc.

Tựa là bài viết đặt ở đầu sách, do chính tác giả hoặc người khác (thường là người am hiểu về nội dung cuốn sách) được tác giả mời viết. Bài Tựa thường nêu lên quan điểm của người viết về những vấn đề liên quan đến cuốn sách. Ví dụ như lí do và phương pháp làm sách, đặc điểm của sách... Thời xưa, khi phê bình văn học chưa phát triển thì các bài Tựa thường thực hiện chức năng này. Về độ dài ngắn, có bài dài vài trang, nếu giới thiệu tỉ mỉ; có bài chỉ vài chục dòng, nếu giới thiệu sơ lược.

Chúng ta hãy thử phân tích bài Tựa cuốn Trích diễm thi tập của Hoàng Đức Lương để hiểu rõ hơn thế nào là một bài Tựa?

Mở đầu bài Tựa, tác giả nêu lên những nguyên nhân khiến cho văn thơ không được lưu truyền rộng rãi.

Nguyên nhân thứ nhất là do đặc điểm của văn thơ là kén chọn người đọc. Một món ăn ngon, một miếng gấm vóc đẹp, người bình thường có thể cảm nhận và thưởng thức được. Đến như văn thơ, thì lại là sắc đẹp ngoài cả sắc đẹp, vị ngon ngoài cả vị ngon, không thể đem mắt tầm thường mà xem, miệng tầm thường mà nếm được. Chỉ thi nhân là có thể xem mà biết được sắc đẹp, ăn mà biết được vị ngon ấy thôi. Có nghĩa là thơ văn chỉ để dành riêng cho tầng lớp trí thức chiếm số ít trong xã hội.

Nguyên nhân thứ hai là việc sưu tầm và phổ biến thơ văn hầu như chưa được mấy ai coi là cần thiết: Những bậc danh nho làm quan to ở trong quán, các, hoặc vì bận việc không rỗi thời giờ để biên tập, còn viên quan nhàn tản chức thấp cùng những người lận đận về khoa trường, thì đều không để ý đến.

Nguyên nhân thứ ba là Thỉnh thoảng, cũng có người thích thơ văn, nhưng lại ngại vì công việc nặng nề, tài lực kém cỏi, nên đều làm được nửa chừng rồi lại bỏ dở.

Nguyên nhân thứ tư là sự quản lý chặt chẽ của triều đình: ...thơ văn, nếu chưa được lệnh vua, không dám khắc ván lưu hành.

Do vậy mà tác giả thấy cần thiết phải sưu tầm, biên soạn và giới thiệu những bài thơ có giá trị để lưu truyền rộng rãi, nhằm mục đích bảo tồn tinh hoa văn hoá của dân tộc. Đó là việc làm chính đáng, xuất phát từ nhiệt tâm, nhiệt huyết của tác giả đối với đất nước. Giữa suy nghĩ và hành động của Hoàng Đức Lương có mối quan hệ lôgic chặt chẽ : Vì bốn lí do kể trên bó buộc, trải qua mấy triều đại lâu dài, dẫu đến những vật bền như đá, như vàng, lại được quỷ thần phù hộ, cũng còn tan nát trôi chìm. Huống chi bản thảo sót lại, tờ giấy mỏng manh để trong cái níp cái hòm, trải qua mấy lần binh lửa, thì còn giữ mãi thế nào được mà không rách nát tan tành?

Tác giả cũng bày tỏ tâm sự bức xúc của mình: Đức Lương này học làm thơ, chỉ trông vào thơ bách gia đời nhà Đường, còn như thơ văn thời Lí, Trần, thì không khảo cứu vào đâu được. Mỗi khi nhặt nhạnh ở giấy tàn, vách nát được một vài câu, thường cầm sách than thở, có ý đổ lỗi bậy cho hiền nhân quân tử lúc bấy giờ. Than ôi! Một nước văn hiến, xây dựng đã mấy trăm năm. Chẳng lẽ không có quyển sách nào có thể làm căn bản, mà phải tìm xa xôi để học thơ văn đời nhà Đường. Như thế chẳng đáng thương xót lắm sao! Trong tâm sự đó vừa ẩn chứa lòng tự hào dân tộc, vừa ẩn chứa nỗi xót xa về những điều chưa làm được để tôn vinh nền văn hiến có từ lâu đời của dân tộc.

Tất cả những yếu tố đó thôi thúc tác giả phải mạnh dạn mà làm, dẫu biết khả năng của mình có hạn: Tôi không tự lượng sức mình, muốn sửa lại điều lỗi cũ, quên rằng sách cũ không còn bao nhiêu, trách nhiệm nặng nề mà tài hèn sức mọn, tìm quanh hỏi khắp nhưng số thơ thu lượm được cũng chỉ là một hai phần trong số muôn nghìn bài...

Sau đó, ông giới thiệu sơ lược về cấu trúc của cuốn sách: Tôi còn thu lượm thêm thơ của các vị hiện đang làm quan trong triều, chọn lấy bài hay, chia xếp theo từng loại, được sáu quyển, đặt tên sách là Trích diễm thi tập. Ở cuối các quyển ấy, mạn phép phụ thêm những bài vụng về do tôi viết, cốt để làm sách dạy trong gia đình.

Kết thúc bài Tựa, Hoàng Đức Lương bày tỏ ước nguyện chân thành: Rồi những người thích bình phẩm thơ ca đem truyền rộng, may ra tránh được lời chê trách của người đời sau, chẳng khác gì hiện nay ta chê trách người xưa vậy. Như thế là bài Tựa cuốn sách Trích diễm thi tập đã đạt được yêu cầu về hình thức và nội dung của một bài Tựa nói chung đã nêu lên ở phần đầu bài viết này.