I. DÀN Ý
1. Mở bài:
- Dân tộc Việt Nam ta có truyền thống tôn trọng đạo lí.
- Quan hệ giữa cha mẹ và con cái là quan hệ máu thịt gắn bó thiêng liêng. Con cái phải nghe lời dạy bảo của cha mẹ thì mới đúng đạo lí ở đời. Để răn dạy thế hệ trẻ, ông cha ta đã có câu:
Cá không ăn muối cá ươn,
Con cưỡng cha mẹ trăm đường con hư.
2. Thân bài:
a/ Giải thích ý nghĩa câu tục ngữ:
- Giải thích các từ ngữ: cá ăn muối: cá ướp muối, thấm muối (nghĩa chính); cá ươn: cá chết, thịt đã biến chất, có mùi hôi (nghĩa chính).
- Giải thích ý nghĩa hàm ngôn của câu tục ngữ: Con cái nếu không nghe lời dạy bảo của cha mẹ là con hư và khó có thể trở nên người tốt.
b/ Bình luận câu tục ngữ:
+ Mặt đúng:
- Con cái kính trọng, vâng lời cha mẹ mới trọn đạo làm con.
- Cha mẹ là những người từng trải, nhiều kinh nghiệm sống và bao giờ cũng mong muốn con cái nên người. Vì vậy những lời dạy bảo, khuyên nhủ của cha mẹ đối với con cái rất cần thiết, quý báu, con cái nên nghe theo.
+ Mặt cần bàn thêm:
- Theo quan niệm trước đây, con cái phải tuyệt đối nghe lời cha mẹ (dù đúng hay sai).
- Theo quan niệm ngày nay: con cái được phép bày tỏ ý kiến của mình trước một vấn đề nào đó trong gia đình, với thiện chí và mục đích xây dựng. Cha mẹ lắng nghe và tôn trọng ý kiến của con cái, nếu thấy đúng, nên tham khảo.
c/ Bài học rút ra từ câu tục ngữ trên:
- Con cái phải lễ phép, kính trọng và vâng lời cha mẹ.
- Vâng lời là biểu hiện của lòng biết ơn, hiếu thảo đối với cha mẹ.
3. Kết bài:
- Khẳng định ý nghĩa đúng đắn của câu tục ngữ và bài học đạo lí mà ông cha ta gửi gắm qua câu tục ngữ trên.
II. BÀI LÀM
Dân tộc Việt Nam có truyền thông tôn trọng đạo lí từ ngàn xưa. Trong các quan hệ tình cảm thì quan hệ giữa cha mẹ và con cái là thiêng liêng nhất. Trách nhiệm lớn lao của cha mẹ là nuôi dạy các con nên người. Ngược lại, bổn phận của con cái là phải lễ phép và vâng lời cha mẹ. Vâng lời là biểu hiện của lòng hiếu thảo, của đạo làm con. Nếu trái lời cha mẹ, phụ lòng cha mẹ, con cái khó trở nên người tốt. Để khẳng định vai trò răn dạy, chỉ bảo của cha mẹ đối với con cái, người xưa đã có câu:
Cá không ăn muối cá ươn,
Con cưỡng cha mẹ trăm đường con hư.
Bài học lớn về đạo làm người được rút ra từ một thực tế hết sức giản đơn: Mua cá ở chợ về, muốn giữ được tươi lâu, ta phải ướp muối. Cá thấm muối, thịt săn chắc, khi chế biến thành món ăn, hương vị sẽ đậm đà. Ngược lại, nếu để lâu không ướp muối, cá sẽ ươn, ăn mất ngon.
Con cái không nghe lời dạy bảo của cha mẹ khác nào như cá không ăn muối, sẽ hư hỏng, không thể trở thành người tốt được.
Vấn đề mà câu tục ngữ đặt ra rất đúng. Sự hiểu biết, từng trải trong xã hội khiến cha mẹ có nhiều kinh nghiệm sống. Những kinh nghiệm ấy phải trả giá bằng mồ hôi, nước mắt, có khi cả bằng máu nên lại càng quý báu. Với tình thương yêu vô bờ, với trách nhiệm lớn lao, các bậc làm cha, làm mẹ không những tận tình mà còn không tiếc cả tâm sức của mình để chăm lo nuôi dạy con cái ngày một lớn khôn cả về thể xác lẫn tâm hồn. Con váng mình sốt mẩy, cha mẹ lo đêm, lo ngày. Con học hành được điểm tốt, cha mẹ vui mừng. Con có biểu hiện không ngoan, cha mẹ đau lòng xót ruột, tìm cách dạy dỗ, giáo dục.
Người xưa có câu: Nước mắt chảy xuôi; lại có câu: Có nuôi con mới biết lòng cha mẹ. Mong muốn duy nhất của cha mẹ là con cái nên người, tức là trở thành người tốt, có ích cho xã hội, làm rạng rỡ gia đình, Tổ quốc. Cho nên, những bậc cha mẹ chân chính đều thiết tha dạy con những điều đúng đắn, tâm huyết, có khi như là cắt ruột truyền cho con. Đó là nhiệm vụ, là lo toan, mong ước sâu xa, tha thiết nhất của cha mẹ.
Phận làm con nên biết rằng: trong đường đời, người thầy đầu tiên của con cái chính là cha mẹ. Cha mẹ dìu dắt con những bước chập chững đầu tiên. Cha mẹ dạy con những bài học đầu tiên. Cha mẹ chuẩn bị hành trang cho mỗi đứa con khi bước vào đời. Vì vậy, nghe lời, vâng lời cha mẹ trước tiên là biết vâng theo, tập theo cái đúng. Sau đó là tự mình nhận thấy đúng mà tự giác tiếp thu. Bấy giờ mới rõ những điều cha mẹ khuyên răn, dạy dỗ là điều hay, lẽ phải. Biết nghe, biết vâng lời cha mẹ là tỏ ra biết kính, biết thương, hiếu thảo với cha mẹ.
Trước đây, ông cha chúng ta quan niệm rằng con cái phải tuyệt đối phục tùng cha mẹ; chỉ một lòng thờ mẹ kính cha, nhất thiết không được trái lời. Ngày nay, quan niệm truyền thống ấy có phần thay đổi. Con cái phải vâng lời cha mẹ, nhưng cũng được phép bàn bạc, góp ý với cha mẹ để công việc đạt kết quả tốt hơn. Tuy nhiên, khi góp ý, con cái phải giữ thái độ lễ phép và đúng mực.
Cha mẹ gánh vác trách nhiệm chính trong gia đình nên có quyền quyết định mọi việc, song cha mẹ cũng nên biết lắng nghe tâm tư tình cảm của các con, hiểu rõ tính nết của con, để từ đó đưa ra những biện pháp giáo dục thích hợp, có hiệu quả hơn.
Có như vậy, quan hệ giữa cha mẹ và con cái mới thực sự gắn bó và gia đình sẽ sống trong không khí đầm ấm, thuận hoà, tôn trọng lẫn nhau. Đó là yếu tố để tạo nên hạnh phúc gia đình.
Thực tế xung quanh chúng ta cho thấy có nhiều người con tài đức vẹn toàn. Những bạn học sinh nghèo vượt khó là con ngoan, trò giỏi, là niềm tự hào của gia đình, nhà trường và xã hội. Ví dụ gần đây nhất là các anh chị Lý Thị Minh Tâm, Nguyễn Hoà Bình, Lê Minh Thắng, Phan Chí Hiếu, Chu Thị Kim Liên... vừa đi học vừa đi làm giúp đỡ gia đình mà vẫn thi đỗ vào từ một đến hai, thậm chỉ ba trường Đại học với điểm số rất cao.
Bài học đạo đức mà câu tục ngữ trên nêu ra từ xưa vẫn là một kinh nghiệm quý, nhắc nhở mỗi người phải giữ đạo làm con. Nó có liên quan đến chữ hiếu, và chữ hiếu ngày nay dù có mang nét mới, tiến bộ của thời đại nhưng vẫn là đức lớn trong đạo làm người của dân tộc.