I. DÀN Ý

1. Mở bài:

- Trong cuộc sống, mọi người thường nhắc đến quan hệ nhân - quả (Nhân nào thì quả nấy, Gieo gió gặt bão, Ở hiền gặp lành), nghĩa là mình cư xử với mọi người xung quanh thế nào thì sẽ thu về một kết quả tương xứng như thế.

- Quan niệm trên đã phản ánh đúng thực tế cuộc sống chưa? Tại sao xung quanh ta còn có kẻ ác mà không bị trừng trị, có người ở hiền mà lại không gặp lành? Vấn đề này cần được phân tích kĩ trên nhiều mặt.

2. Thân bài:

a/ Thế nào là ở hiền gặp lành?

- Nếu ta tốt bụng, ăn ở tử tế, sẵn sàng giúp đỡ người khác lúc khó khăn thì cuộc sống của ta sẽ được đền bù xứng đáng bằng những điều tốt lành.

b/ Thực tế cuộc sống có diễn ra như điều khẳng định trên đây không? Có hai khả năng:

* Thuận: Nhiều người ở hiền đã gặp lành. Đó là điều dễ hiểu bởi nếu ăn ở tử tế với bà con, cô bác, bạn bè,... thì mọi người sẽ có cảm tình với mình và sẵn sàng giúp đỡ khi cần thiết.

* Nghịch: Không phải bao giờ cuộc sống cũng theo đúng quy luật như trên. Không ít người ở hiền mà lại rơi vào hoàn cảnh khó khăn, cuộc sống hẩm hiu, và ngược lại, có kẻ xấu mà vẫn sống đầy đủ, sung sướng. Tại sao?

- Vì xã hội vốn phức tạp, những thế lực xấu và bọn làm ăn bất chính gây thiệt hại cho mọi người vẫn còn tồn tại. Ai cũng có thể là nạn nhân của chúng - trong đó có cả người hiền.

- Chúng ta đang phấn đấu xây dựng một xã hội công bằng, văn minh nhưng việc cải tạo cái cũ, xây dựng cái mới đòi hỏi phải có thời gian. Phải dày công đấu tranh xây dựng mới biến được ước mơ thành hiện thực.

- Hơn nữa, chỉ Ở hiền thôi thì chưa đủ khả năng tạo ta cuộc sống sung sướng (cần phải lao động giỏi và có những năng lực khác...).

c/ Trước tình hình trên, chúng ta có nên ở hiền hay không?

- Dù thực tế có khi phũ phàng (kết quả không tương xứng), ta vẫn nên giữ cách sống ở hiền, bởi đó là cách sống nhân ái mang đến cho tâm hồn sự thanh thản (giúp được mọi người là niềm vui lớn). Lòng tốt thường có tác dụng thức tỉnh, thuyết phục, giáo dục kẻ xấu.

d/ Cần hiểu theo một nhận thức và quan điểm đúng đắn về chữ hiền.

- Hiền không phải là im lặng, né tránh, nể nang, thậm chí làm ngơ trước cái ác. Không phải đối với bất cứ ai chúng ta cũng ở hiền. Đối với bọn xấu, những kẻ bất lương, xã hội phải giáo dục, trừng trị và ta nên tích cực tham gia vào cuộc đấu tranh gian khổ này. Người hiền cũng là người biết đấu tranh quyết liệt chống cái ác để bảo vệ cái thiện.

3. Kết bài:

- Câu tục ngữ Ở hiền gặp lành khuyến khích chúng ta sống theo lòng nhân ái, theo cái thiện. Đó là một phương châm xử thế tích cực, dù có khi tạm thời cái tiêu cực đang lấn át, người lương thiện bị thua thiệt.

- Chúng ta mong cho tất cả những người ở hiền đều gặp lành, nhưng cũng phải nhận thấy trước các diễn biến phức tạp (như trên đã phân tích) để tránh hụt hẫng, bi quan. Mỗi chúng ta không những cần hướng thiện mà còn phải kiên trì đấu tranh cho cái thiện.

II. BÀI LÀM

Trong kho tàng ca dao tục ngữ có nhiều câu nói đến quan hệ nhân - quả như: Gieo gió gặt bão; Trồng dưa được dưa, trồng đậu được đậu; Ở hiền gặp lành, ở ác gặp ác... nhằm giáo dục, khuyên nhủ mọi người hãy hướng thiện, sống sao cho tốt đẹp; đồng thời cũng cảnh cáo những kẻ ích kỉ, độc ác, chỉ biết lợi mình, hại người.

Nhưng không phải ai ở hiền cũng gặp lành và lúc nào kẻ ác cũng bị trừng trị. Do đó ý nghĩa câu tục ngữ Ở hiền gặp lành vẫn tiếp tục được đưa ra bàn cãi. Trong cuộc tranh luận ở lớp vừa qua, em cũng đã bày tỏ ý kiến về vấn đề này.

Ở hiền gặp lành có nghĩa là nếu ta đối xử tử tế, nhân hậu, sẵn sàng giúp đỡ người khác một cách hết lòng, không vụ lợi... thì trước sau gì ta cũng được đền bù xứng đáng; những điều tốt đẹp sẽ đến với ta. Không nên hiểu đơn giản rằng làm ơn cho ai thì người đó sẽ trả ơn mình một cách sòng phẳng, theo kiểu thực dụng: Hòn bấc ném đi, hòn chì ném lại, hay Bánh ít đi, bánh quy lại. Nét đẹp trong đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam là: Làm ơn há dễ mong người trả ơn.

Thực tế cuộc sống cho thấy nhiều người ở hiền đã gặp lành. Ông bà, cha mẹ sống tử tế, nhân hậu thì con cháu cũng được hưởng phúc. Phúc ở đây không phải là những lợi ích vật chất do người khác đem lại, mình chỉ việc ngồi hưởng thụ mà phúc có thể là một quan niệm sống đúng đắn mang lại những kết quả có ích cho bản thân, gia đình và xã hội.

Có thể hiểu nghĩa của từ lành trong câu tục ngữ này là tử tế, tốt đẹp, may mắn. Nếu ta ăn ở (đối xử) với mọi người có nghĩa có tình (Như bát nước đầy, Bán anh em xa mua láng giềng gần, Hàng xóm tắt lửa tối đèn có nhau...) thì mọi người cũng sẽ đối xử lại với ta như vậy.

Điều đáng bàn cãi, tranh luận là trong cuộc sống không phải lúc nào ở hiền cũng gặp lành, mà có khi trái ngược. Nhiều người tốt lại lâm vào hoàn cảnh nghèo khó, kém may mắn; còn những kẻ ích kỉ, độc ác thì lại sống đầy đủ, xa hoa. Phải chăng câu tục ngữ trên chỉ là liều thuốc an thần dành cho giai cấp bị trị trong xã hội cũ?!

Thật ra, những điều trái với quy luật nhân - quả thì ở thời nào cũng có. Mâu thuẫn ấy xuất phát từ thực tế là trong xã hội, những kẻ xấu vẫn tồn tại. Chúng liên kết với nhau tạo thành những thế lực hắc ám, tác oai tác quái, làm hại người lương thiện. Pháp luật nhiều khi trừng trị chúng chưa kịp thời hoặc chưa đến nơi đến chốn để bảo vệ quyền lợi của số đông người tốt, người hiền. Để cái thiện chiến thắng cái ác, cần phải có rất nhiều điều kiện và điều kiện đầu tiên là phải quyết tâm tiêu diệt cái xấu, cái ác; khuyến khích, cổ vũ cái đẹp, cái thiện từ trong mỗi con người, trong từng gia đình và toàn xã hội.

Chúng ta cũng không nên hiểu ở hiền chỉ có nghĩa là nhẫn nhục chịu đựng, ngoảnh mặt làm ngơ trước cái xấu, cái ác; hay là hiền lành, tử tế, không làm hại ai (nghĩa hẹp) mà phải hiểu sâu hơn, rộng hơn: ở hiền là hướng tới điều tốt; tích cực chống lại cái xấu xa; là quan điểm sống Mình vì mọi người, mọi người vì mình (Bác Hồ); là đoàn kết giúp đỡ nhau cùng lao động sáng tạo, làm ra của cải vật chất và tinh thần để không ngừng nâng cao đời sống.

Câu tục ngữ trên nằm trong hệ thống tục ngữ giáo dục con người hãy sống hướng thiện (làm lành lánh ác). Con người có lương thiện thì xã hội mới tốt đẹp. Để đạt được điều đó chúng ta phải tự tu dưỡng, rèn luyện tư tưởng đạo đức trên cơ sở của lòng nhân ái và trách nhiệm công dân.

Nhận thức đúng đắn, rạch ròi về cái tốt, cái xấu, về đạo lí ở đời sẽ giúp chúng ta tự hoàn thiện nhân cách. Nhiều người tốt sẽ tạo nên sức mạnh đẩy lùi cái xấu. Chắc chắn rằng trong tương lai không xa, ý nghĩa của câu tục ngữ Ở hiền gặp lành sẽ thành hiện thực.