I. DÀN Ý
1. Mở bài:
- Trong cuộc sống, nhiều người lấy sự cống hiến cho dân, cho nước làm niềm vui, làm mục đích sống; bên cạnh đó còn có một số kẻ thực dụng, ích kỉ, chỉ biết thu lợi cho riêng mình.
- Phê phán lối sống đó, dân gian có câu: Ăn cỗ đi trước, lội nước đi sau.
2. Thân bài:
a/ Giải thích ý nghĩa của câu tục ngữ:
* Nghĩa hiển ngôn:
- Vế 1: Ăn cỗ đi trước: sẽ được xếp ngồi chỗ tốt, ăn nhiều món ngon.
- Vế 2: lội nước đi sau: để tránh được chỗ nguy hiểm mà người đi trước đã gặp phải.
* Nghĩa hàm ngôn:
- Khi hưởng thụ thì có mặt trước để giành quyền lợi về mình càng nhiều càng tốt.
- Khi cảm thấy có sự bất trắc, không thuận lợi cho bản thân thì né tránh, đùn đẩy phần vất vả, hiểm nguy cho người khác.
b/ Bình luận:
* Có thể bình luận câu tục ngữ trên theo hướng như sau:
- Là quan điểm sống thực dụng của những kẻ cơ hội, ích kỉ.
- Chỉ muốn giành thuận lợi về mình, đẩy khó khăn vất vả, thậm chí hiểm nguy cho người khác, đó là cách sống đi ngược lại đạo lí dân tộc.
- Đây không phải là cách sống khôn ngoan của con người chân chính mà chỉ là sự láu cá, ranh vặt. Nó dễ đẩy con người đến những hành vi tội lỗi: (vô trách nhiệm, dối trá, lừa gạt...). Kẻ cơ hội, ích kỉ không thể làm nên việc lớn vì thiếu hẳn nền tảng đạo đức là tấm lòng nhân ái, dám hi sinh vì người khác. Trước sau rồi kẻ đó cũng bộc lộ rõ bản chất xấu xa và sẽ bị dư luận lên án.
* Quan điểm sống đúng đắn nhất:
- Là quan điểm Bác Hồ đã dạy: Mình vì mọi người, mọi người vì mình.
- Coi làm việc, cống hiến cho gia đình, xã hội là niềm vui, là hạnh phúc của bản thân.
- Biết gắn quyền lợi cá nhân với quyền lợi của cộng đồng.
- Nếu ai cũng có quan điểm sống đúng đắn như trên thì những thái độ sống ích kỉ, tiêu cực sẽ bị đẩy lùi; xã hội sẽ ngày càng tốt đẹp hơn.
3. Kết bài:
- Khẳng định quan điểm Ăn cỗ đi trước, lội nước đi sau là quan điểm sống cá nhân, ích kỉ.
- Thái độ của chúng ta là phê phán, lên án.
- Mỗi người cần xây dựng cho mình một quan điểm sống đúng đắn để trở thành người hữu ích cho gia đình và xã hội.
II. BÀI LÀM
Trong xã hội có rất nhiều loại người. Bên cạnh những người tốt lấy lao động, cống hiến làm niềm vui, còn có không ít kẻ chỉ biết thủ lợi cho riêng mình, khi hưởng thụ thì có mặt trước nhưng lúc khó khăn, nguy hiểm thì tìm cách né tránh, đùn đẩy cho người khác. Cách sống cá nhân, ích kỉ ấy đã bị nhân dân ta phê phán qua câu tục ngữ: Ăn cỗ đi trước, lội nước đi sau.
Nghĩa hiển ngôn của câu tục ngữ này tương đối dễ hiểu bởi nó nêu lên hai sự việc khá quen thuộc trong đời sống hằng ngày. Thường thường, nếu được mời đi ăn cỗ (dự đám giỗ, đám tiệc...), người đi trước (đến sớm) sẽ được chủ nhân mời ngồi chỗ tốt ở bàn trên, mâm trên, thức ăn đầy đủ, ngon lành. Ai chậm chân đến sau tất nhiên sẽ bị thiệt thòi. Còn lội nước đi sau để còn biết nông sâu ra sao mà tránh, vì đi trước sẽ không lường được nguy hiểm.
Nhưng ý nghĩa câu tục ngữ không dừng ở đó mà nó còn nêu lên quan điểm sống thực dụng của những kẻ tham lam và ích kỉ. Khi hưởng thụ, họ sẽ có mặt đầu tiên để tranh giành quyền lợi, vơ vét phần hơn về mình. Khi cảm thấy có sự bất trắc, không thuận lợi cho bản thân thì né tránh, nhất là lúc gian nan, vất vả, hiểm nguy thì chẳng thấy mặt họ đâu.
Đây là quan điểm sống của những kẻ cơ hội chỉ muốn giành thuận lợi về mình và đẩy khó khăn, vất vả, thậm chí hiểm nguy cho người khác. Cách sống ấy đi ngược với đạo lí dân tộc. Chúng ta thử suy ngẫm xem: nếu ai cũng ích kỉ như vậy thì cuộc đời sẽ ra sao? Xã hội loài người được phát triển như ngày nay là do công sức của bao thế hệ xây dựng, vun đắp. Những sản phẩm vật chất, tinh thần to lớn là kết quả của mồ hôi, nước mắt, thậm chí cả máu xương của nhiều người đổ xuống mới có được. Rõ ràng là phải có cống hiến trước rồi mới có quyền hưởng thụ.
Cách sống Ăn cỗ đi trước lội nước đi sau không phải là cách sống của con người chân chính. Nó chỉ là sự ranh mãnh, láu cá vặt dễ dàng đẩy người ta đến những hành vi tội lỗi như vô trách nhiệm, dối trá, lừa gạt... Những kẻ sống theo kiểu này khó có thể làm nên sự nghiệp lớn vì thiếu hẳn nền tảng đạo đức là tấm lòng nhân ái, dám hi sinh vì người khác. Trước sau thì cái bản chất cơ hội, ích kỉ của họ cũng bộc lộ và họ sẽ bị dư luận lên án, bị mọi người xung quanh coi thường và xa lánh.
Vậy thì sống như thế nào là đúng đắn nhất?
Sinh thời, Bác Hồ đã dạy chúng ta cách sống: Mình vì mọi người, mọi người vì mình. Quan điểm này của Bác là sự kế thừa có sáng tạo quan điểm tiến bộ của Nguyễn Trãi - vị anh hùng dân tộc: Tiên thiên hạ chi ưu nhi ưu, hậu thiên hạ chi lạc nhi lạc. (Lo trước mọi người, vui sau mọi người ). Mình hãy cứ lo cống hiến cho quyền lợi chung trước đã thì mọi người tất sẽ quan tâm đến mình. Nếu ai cũng coi làm việc, cống hiến cho gia đình, xã hội là niềm vui, là hạnh phúc của bản thân, biết gắn quyền lợi cá nhân với quyền lợi của cộng đồng thì cách sống ích kỉ, tiêu cực sẽ bị đẩy lùi và xã hội sẽ ngày càng tốt đẹp hơn.
Ăn cỗ đi trước, lội nước đi sau là quan điểm sống thực dụng đến mức ích kỉ, không thể chấp nhận được. Thái độ của nhân dân ta đối với cách sống này là phê phán và lên án. Trong hoàn cảnh đổi mới hiện nay, đất nước và nhân dân đang rất cần đến đội ngũ đông đảo của những người dám nghĩ, dám làm, đi đầu trong mọi lĩnh vực khó khăn, gian khổ nhất. Đội ngũ ấy chính là lực lượng rường cột của đất nước - thế hệ thanh niên có đức, có tài. Mỗi chúng ta hãy tự rèn luyện cho mình một quan điểm đúng đắn về cống hiến và hưởng thụ, một lí tưởng sống đẹp để trở thành người hữu ích cho xã hội.