Phát biểu cảm nghĩ về bài ca dao: Người ta đi cấy lấy công; Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề; Trông trời, trông đất, trông mây; Trông mưa, trông gió, trông ngày, trông đêm; Trông cho chân cứng đá mềm; Trời êm, biển lặng mới yên tấm lòng.

I. DÀN Ý

1. Mở bài:

- Trong những bài ca dao phản ánh đời sống tâm hồn phong phú của nhân dân ta, có một số bài thể hiện suy nghĩ, ước muốn thiết thực hằng ngày trước công việc làm ăn của người nông dân.

- Bài ca dao: Người ta... mới yên tấm lòng là một ví dụ tiêu biểu.

2. Thân bài:

* Lời bộc bạch tâm trạng của người phụ nữ nông dân:

- Cách thể hiện: là lời giãi bày trực tiếp, rất giản dị, tự nhiên, chân thành.

- Chỉ ra sự khác biệt rõ ràng: Người ta đi cấy lấy công >< Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề. Người đi cấy thuê, cấy xong lấy tiền công, không phải lo lắng gì. Còn người cấy ruộng nhà thì phải lo đủ thứ.

- Từ trông được lặp lại nhiều lần với nhiều nghĩa khác nhau: Trông với nghĩa theo dõi, quan sát (Trông trời, trông đất, trông mây). Trông có nghĩa là mong: (Trông mưa, trông gió, trông ngày, trong đêm), mong sao cho mưa thuận gió hoà để mùa màng tươi tốt. Trông có nghĩa là ước ao: (Trông cho chân cứng đá mềm), ước có đầy đủ sức khoẻ để làm việc, để vượt qua mọi khó khăn, vất vả, được sống cuộc sống thanh bình trời yên, biển lặng, không binh đao, giặc giã. Có như vậy thì mới yên tấm lòng.

3. Kết bài:

- Bài ca dao giúp chúng ta hiểu sâu thêm về nỗi vất vả, nhọc nhằn của người nông dân. Từ đó càng thêm biết ơn họ đã dầu dãi nắng sương, làm ra hạt lúa nuôi đời.

- Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ vừa mộc mạc vừa tinh tế, thể hiện thành công tâm trạng của nhân vật trữ tình khiến cho bài ca dao có sức sống lâu dài.

II. BÀI LÀM

Trong ca dao - dân ca, bên cạnh những bài phản ảnh đời sống tinh thần phong phú còn có những bài trực tiếp bộc lộ cảm nghĩ của người nông dân trước công việc quen thuộc hằng ngày. Bài ca dao sau đây là một ví dụ tiêu biểu:

Người ta đi cấy lấy công,

Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề.

Trông trời, trông đất, trông mây,

Trông mưa, trông gió, trông ngày, trông đêm.

Trông cho chân cứng đá mềm,

Trời êm, biển lặng mới yên tấm lòng.

Nghĩ sao nói vậy, giản dị, mộc mạc, tự nhiên nhưng chính những cái đó lại tạo nên sự rung động sâu sắc trong lòng người đọc. Nỗi băn khoăn lo lắng trong công việc của người nông dân quá lớn, như đúc lại thành khối nặng nề đè lên đôi vai gầy của họ, khiến chúng ta không khỏi xót xa, thương cảm.

Nội dung bài ca dao thật đơn giản: người phụ nữ nông dân đi cấy lúa, chân ngập dưới bùn sâu mà lòng ngổn ngang trăm mối lo toan và thầm mong mưa thuận gió hoà để có được một mùa lúa tốt.

Tục ngữ có câu: Công cấy là công bỏ, công làm cỏ là công ăn. Kể từ khi cắm cây mạ xuống ruộng cho đến khi gánh lúa về nhà, người nông dân phải làm bao công việc vất vả, cực nhọc; phải tính toán, trăn trở mọi bề. Nhiều khi lúa chín vàng đồng, chỉ một trận lũ lụt tràn qua là tay trắng lại hoàn tay trắng.

Trong nghề nông, thường thì công việc cày bừa nặng nhọc dành cho đàn ông, còn việc nhổ mạ, cấy hái dành cho phụ nữ. Cho nên căn cứ vào giọng điệu, ta có thể đoán rằng nhân vật trữ tình đang bày tỏ nỗi niềm trong bài ca dao trên là một phụ nữ hay lam hay làm và rất có ý thức về công việc của mình. Trước hết là sự phân biệt rõ ràng giữa việc bản thân đi cấy trên ruộng nhà với những người thợ cấy thuê khác:

Người ta đi cấy lấy công

Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề.

Đi cấy lấy công tức là đi cấy thuê cho chủ ruộng; cấy ít tiền ít, cấy nhiều tiền nhiều. Xong việc là phủi tay, chẳng phải chịu trách nhiệm gì. Có vất vả cũng chỉ là vất vả tấm thân: Bán mặt cho đất, bán lưng cho giời, Đổi bát mồ hôi lấy bát cơm... (Tục ngữ).

Còn tôi thì đi cấy trên ruộng nhà. Đó là cơ sở để phân biệt giữa người làm thuê với người làm chủ. Vì thế mà sự trông mong, lo lắng nhiều bề cũng xuất phát từ đây. Tôi khác với người ta ở sự lo toan trăn trở, năm liệu bảy lo về công việc với một ý thức trách nhiệm cao và một vốn hiểu biết khá phong phú, toàn diện.

Hai từ trông và bề ở câu thứ 2 thật hàm súc, đa nghĩa và được sử dụng rất chính xác. Từ trông vừa có nghĩa là quan sát, nhìn ngó, nhận xét, phân tích, vừa có nghĩa là lo lắng, mong đợi, hi vọng. Từ bề cũng vậy, vừa chỉ cái hữu hình tồn tại trong không gian (trời, đất, mây), vừa chỉ cái vô hình như nỗi mong đợi, ao ước hoặc chiêm nghiệm bằng tâm tưởng (nỗi lo thiên tai, niềm vui được mùa)...

Có lẽ không có bài ca dao nào mà từ trông được lặp lại nhiều lần và độc đáo như ở bài này. Toàn bài chỉ có 6 câu mà từ trông được dùng đến 9 lần, mỗi lần một nghĩa khác nhau.

Ở câu thứ hai: Tôi nay đi cấy còn trông nhiều bề, nghĩa của từ trông gắn liền với nghĩa của từ nhiều bề, gợi lên hình ảnh một phụ nữ nông dân có tầm suy nghĩ, nhìn nhận công việc rất thấu đáo. Hình ảnh ấy sẽ được tiếp tục khắc hoạ rõ nét ở những câu sau. Đặc biệt là hai câu giữa bài với 7 từ trông gắn liền với 7 đối tượng cụ thể khác nhau (trời, đất, mây, mưa, gió, ngày, đêm) trong bối cảnh rộng lớn của không gian và thời gian:

Trông trời, trông đất, trông mây,

Trông mưa, trông gió, trong ngày, trong đêm.

Các từ trông trên đây đều có thể hiểu theo hai hoặc ba lớp nghĩa và mỗi từ mang một sắc thái biểu cảm khác nhau.

Nếu như ở câu: Trông trời, trong đất, trông mây, từ trông có nghĩa là quan sát và theo dõi liên tục sự thay đổi của thời tiết với thái độ băn khoăn, lo lắng, thì ở câu: Trông mưa, trông gió, trông ngày, trông đêm, từ trông lại có nghĩa là cầu mong. Mong sao mưa thuận gió hoà cho cây lúa tốt tươi, để người vơi bớt nỗi nhọc nhằn và chứa chan hi vọng. Đến hai câu cuối bài thì từ trông rõ ràng mang ý nghĩa là niềm hi vọng, là ước mong tha thiết:

Trông cho chân cứng đá mềm,

Trời êm, biển lặng mới yên tấm lòng.

Chân cứng đá mềm là thành ngữ chỉ sức mạnh và ý chí của con người, nhất là những người phải xông pha những công việc gian nan vất vả, thậm chí hiểm nguy. Trông cho chân cứng đá mềm nghĩa là mong sao cho bản thân có đủ sức khoẻ và nghị lực để vượt qua mọi khó khăn, thử thách, có được niềm vui, niềm tin trong cuộc sống.

Trời êm, biển lặng cũng là thành ngữ biểu hiện sự thuận hoà của thiên nhiên (thời tiết, khí hậu); cao hơn nữa là sự yên bình trong cuộc sống (xã hội trật tự, an ninh, không có chiến tranh, trộm cướp)... Chỉ khi nhiều bề được yên ổn, trôi chảy thì người nông dân mới yên tấm lòng.

Càng hiểu rõ nội dung ý nghĩa của từ trông trong bài ca dao này, ta càng đồng cảm với nỗi lo toan vất vả của người nông dân. Từ đó, càng thêm thương thêm quý những giọt mồ hôi ngày ngày họ đổ xuống đồng để làm ra hạt lúa nuôi đời: Ai ơi bưng bát cơm đầy, Dẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần.

Trong những bài ca dao trực tiếp bộc lộ cảm nghĩ của người nông dân trước công việc, khó tìm thấy bài nào vừa giản dị, tự nhiên, vừa hàm súc ý nghĩa như bài này.