CÁC THÀNH PHẦN BIỆT LẬP (Tiếp theo)
I- KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
Thành phần gọi – đáp (TPGĐ) và thành phần phụ chú (TPPC) cũng là những thành phần biệt lập (đứng ngoài nòng cốt câu).
- TPGĐ dùng để tạo quan hệ giao tiếp hoặc duy trì quan hệ giao tiếp.
- TPPC dùng để bổ sung chi tiết cho nội dung chính của câu (giải thích thêm từ ngữ, nêu xuất xứ của từ ngữ, bày tỏ thái độ của người nói). TPPC có khi đặt trong ngoặc đơn mà không hẳn là "phụ thêm", trái lại, có thể rất quan trọng để xác nhận thêm hay bày tỏ thái độ của người viết. Ví dụ:
"Quỳnh và Dao, hai tên ngọc đặt cho người hiền. Họ ngây ngây thơ thơ (chứ không được là ngây thơ), họ lặng lẽ và ngơ ngác ấy là hai hột cơm".
(Xuân Diệu, Tỏa nhị Kiều)
II- HƯỚNG DẪN TÌM HIỂU BÀI
Phần 1. Thành phần gọi – đáp
Câu hỏi 1
Từ này (câu a) dùng để gọi, từ thưa ông (câu b) dùng để đáp.
Câu hỏi 2
Những từ để gọi – đáp trên không tham gia diễn đạt sự việc của câu.
Câu hỏi 3
Từ này trong câu (a) dùng để thiết lập cuộc thoại (có tác dụng mở đầu), cụm từ thưa ông câu (b) dùng để duy trì cuộc thoại.
Phần 2. Thành phần phụ chú
Câu hỏi 1
Nếu lược bỏ các thành phần in đậm thì nghĩa sự việc không thay đổi.
Câu hỏi 2
Cụm từ và cũng là đứa con gái duy nhất của anh chú thích cho đứa con gái đầu lòng. Chú thích này cho biết thêm thông tin về đối tượng.
Câu hỏi 3
Cụm chủ vị tôi nghĩ vậy giải thích việc lão không hiểu tôi mới là điều suy đoán của "tôi", chưa chắc đã đúng với "lão" và cũng là lí do để tôi càng buồn lắm (nếu suy đoán của "tôi" là đúng).
Phần 3. Luyện tập
Bài tập 1
- Các TPGĐ: này (để gọi), vâng (để đáp).
- Quan hệ giữa người gọi và người đáp thể hiện:
+ Quan hệ trên - dưới : chị Dậu đáp "vâng" thể hiện sự tôn kính bà cụ láng giềng về tuổi tác.
+ Quan hệ thân mật: bà cụ dùng từ "này" thể hiện sự bảo ban, khuyên nhủ.
Bài tập 2
- TPGĐ: Bầu ơi.
- Đây là lời gọi hướng tới mọi người nói chung. Bầu, bí : ẩn dụ chỉ những người có nguồn gốc khác nhau; giàn: ẩn dụ chỉ môi trường sinh sống chung, có nhiều ràng buộc với nhau như đất nước, quê hương. Câu ca dao khuyên những người trong một nước nên vì quyền lợi chung mà đoàn kết với nhau.
Bài tập 3
Các TPPC là :
a) kể cả anh (bổ sung cho chúng tôi, mọi người).
b) các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ (giải thích thêm cho những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa này bao gồm những ai và ai có vai trò quan trọng nhất).
c) những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới (giải thích cho lớp trẻ hôm nay là ai trong tương lai).
d) có ai ngờ (thể hiện thái độ ngạc nhiên của người nói – nhân vật "tôi") và thương thương quá đi thôi (thể hiện tình cảm mến thương của người nói – nhân vật "tôi").
Bài tập 4
a) TPPC kể cả anh liên quan đến bộ phận CN của câu: Chúng tôi, mọi người.
b) TPPC các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ liên quan đến bộ phận CN của câu : Những người chủ tương lai...
c) những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới liên quan tới bổ ngữ lớp trẻ
d) TPPC có ai ngờ liên quan tới hai câu Cô bé nhà bên/ Cũng vào du kích; TPPC thương thương quá đi thôi liên quan tới câu Mắt đen tròn.
Chú ý: Sự liên quan nói trên của TPPC đối với các thành phần khác trong 4 câu thơ này mới chỉ xét về mặt ngữ nghĩa, không xét đến yếu tố vần nhịp.