NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý
I- KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
Nghĩa tường minh là nghĩa được diễn đạt trực tiếp qua từ ngữ, câu. (Tường minh [tường : biết rõ, tỏ rõ ; minh : sáng] : rõ ràng). Trái lại, hàm ý là nghĩa không được diễn đạt trực tiếp bằng từ ngữ, câu nhưng người nghe có thể hiểu hàm ý bằng sự suy đoán qua những từ ngữ ấy [hàm: chứa]: chứa một ý nào đó ở bên trong).
II - HƯỚNG DẪN TÌM HIỂU BÀI
Phần 1. Phân biệt nghĩa tường minh và hàm ý
Câu hỏi 1
Muốn biết hàm ý câu này cần hiểu tình huống : Anh thanh niên bộc lộ sự luyến tiếc nhưng không thể nói thẳng ra. Có thể anh ngại ngùng, muốn che giấu tình cảm của mình, vì đây là lần đầu gặp cô gái này.
Câu hỏi 2
Câu này không chứa hàm ý. (Câu nói quá thật thà, không hiểu hàm ý "quên khăn" của cô gái).
Phần 2. Luyện tập
Bài tập 1
a) Câu “Nhà hoạ sĩ tặc lưỡi đứng dậy." cho thấy hoa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên. Hành động "tặc lưỡi" biểu thị thái độ không muốn nhưng đành vậy.
b) Thái độ của cô gái được thể hiện qua các từ ngữ:
- mặt đỏ ửng (ngượng ngùng)
- nhận lại chiếc khăn (không tránh được)
- quay vội đi (ngượng ngùng, không muốn người khác biết tâm trạng thật của mình).
Qua các chi tiết này, có thể thấy, cô gái cố tình "bỏ quên" chiếc khăn mùi soa làm kỉ niệm, nhưng anh thanh niên vì quá thật thà (hay lúng túng) mà gửi trả lại.
Bài tập 2
Câu nói của bác lái xe ngụ ý : ông hoạ sĩ già thích uống nước trà nhưng sáng nay đi sớm quá, chưa kịp uống.
Bài tập 3
Nói câu: "Cơm chín rồi !" là bé Thu muốn mời ba Sáu vào ăn cơm, vì nó cố tránh gọi tiếng "ba".
Bài tập 4
Những câu này mới nghe có vẻ như chứa hàm ý nhưng thực ra không phải. Câu “Hà, nắng gớm, về nào.” là câu nói lảng (nói sang đề tài khác để tránh đề tài đang bàn). Câu “Tôi thấy người ta đồn...” là câu nói dở dang của bà Hai (vì bị ông Hai ngắt lời).