Nói với con

ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN

1. Mượn lời nói với con, Y Phương gợi về cội nguồn sinh dưỡng mỗi con người, bộc lộ niềm tự hào với sức sống mạnh mẽ, bền bỉ của quê hương mình. Bài thơ được bố cục thành hai đoạn:

- Đoạn 1 (từ đầu đến “Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời”): Con lớn lên trong tình yêu thương, sự nâng đỡ của cha mẹ, trong cuộc sống lao động nên thơ của quê hương.

- Đoạn 2 (phần còn lại): Lòng tự hào với sức sống mạnh mẽ, bền bị, với truyền thống cao đẹp của quê hương và niềm mong ước con hãy kế tục xứng đáng truyền thống ấy.

Với bố cục này, bài thơ đi, từ tình cảm gia đình mà mở rộng ra tình cảm quê hương, từ những kỉ niệm gần gũi, thiết tha mà nâng lên lẽ sống. Cảm xúc, chủ đề của bài thơ được bộc lộ, dẫn dắt một cách tự nhiên, có tầm khái quát nhưng vẫn thấm thía.

2. Tình yêu thương của cha mẹ, sự đùm bọc của quê hương đối với con.

- Con lớn lên từng ngày trong tình yêu thương, trong sự nâng đón và mong chờ của cha mẹ. Ở bốn câu thơ đầu, bằng các hình ảnh thật cụ thể, Y Phương đã tạo được không khí gia đình đầm ấm, quấn quýt. Từng bước đi, từng tiếng nói, tiếng cười của con đều được cha mẹ chăm chút, mừng vui đón nhận.

- Con được trưởng thành trong cuộc sống lao động, trong thiên nhiên thơ mộng và nghĩa tình của quê hương.

+ Cuộc sống lao động cần cù và tươi vui của “người đồng minh” được nhà thơ gợi lên qua các hình ảnh đẹp: “Đan lờ cài nan hoa – Vách nhà ken câu hát”. Chú ý các động từ cài, ken vừa miêu tả cụ thể nói lên tình gắn bó, quấn quýt.

+ Rừng núi quê hương thật thơ mộng và nghĩa tình. Thiên nhiên ấy đã che chở, đã nuôi dưỡng con người cả về tâm hồn, lối sống: “Rừng cho hoa - Con đường cho những tấm lòng”.

3. Những đức tính cao đẹp của “người đồng mình” và mong ước của người cha qua lời tâm tình với con.

- Qua việc ca ngợi những đức tính cao đẹp của "người đồng mình”, nhà thơ dặn dò con cần kế tục, phát huy một cách xứng đáng truyền thống của quê hương. Hai ý này không tách rời nhau trong đoạn 2 của bài thơ nên lời dặn dò càng trở nên tự nhiên, thấm thía.

- “Người đồng mình thương lắm... Không lo cực nhọc”: “Người đồng mình” sống vất vả mà mạnh mẽ, khoáng đạt, bền bỉ gắn bó với quê hương vẫn còn cực nhọc, đói nghèo. Từ đó, người cha mong muốn con phải có nghĩa tình chung thủy với quê hương, biết chấp nhận và vượt qua gian nan thử thách bằng ý chí, bằng niềm tin của mình.

- “Người đồng mình thô sơ... Nghe con”: “Người đồng mình” mộc mạc nhưng giàu chí khí, niềm tin. Họ có thể “thô sơ da thịt” nhưng không hề nhỏ bé về tâm hồn, về ý chí và mong ước xây dựng quê hương. Chính những con người như thế, bằng sự lao động cần cù, nhẫn nại hàng ngày, đã làm nên quê hương với truyền thống, với phong tục tập quán tốt đẹp: “Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương - Còn quê hương thì làm phong tục”. Từ đó, người cha mong muốn con biết tự hào với truyền thống quê hương, dặn dò con cần tự tin mà vững bước trên đường đời.

4. Cảm nhận về tình cảm của người cha đối với con, rút ra điều lớn lao nhất mà người cha truyền tới được cho con.

- Tình cảm yêu thương trìu mến, thiết tha và niềm tin tưởng của người cha qua lời nói với con.

- Điều lớn lao nhất mà người cha truyền tới cho con chính là lòng tự hào với sức sống mạnh mẽ, bền bỉ, với truyền thống cao đẹp của quê hương và niềm tự tin khi bước vào đời.

5. Đặc sắc nghệ thuật của bài thơ

- Giọng điệu thiết tha, trìu mến (thể hiện rõ nhất ở các lời gọi mang ngữ điệu cảm thán: “Người đồng mình yêu lắm con ơi”, “Người đồng mình thương lắm con ơi”. Ở các lời tâm tình, dặn dò: “Dẫu làm sao thì cha vẫn muốn... Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con”, “Con ơi... Nghe con”.)

- Xây dựng các hình ảnh cụ thể mà có tính khái quát, mộc mạc mà vẫn giàu chất thơ.

- Bố cục chặt chẽ, dẫn dắt tự nhiên.