I. DÀN Ý
1. Mở bài:
- Người Việt Nam vốn trọng đạo đức và giàu tình cảm nên thường chú ý đến cách cư xử trong quan hệ giữa người với người.
- Câu ca dao trên khuyên anh em một nhà phải biết thương yêu đùm bọc lẫn nhau.
2. Thân bài:
* Giải nghĩa các từ để làm rõ ý nghĩa câu ca dao:
- Anh em một nhà có quan hệ khăng khít như những bộ phận trên cơ thể con người, cho nên phải biết thương yêu, đùm bọc lẫn nhau trong mọi hoàn cảnh.
- Tình anh em vừa là ruột thịt, vừa là vấn đề đạo đức. Mọi người phải có bổn phận giữ gìn tình anh em thắm thiết.
- Có nhiều câu chuyện, câu tục ngữ, ca dao cảm động nói về tình anh em đã được lưu truyền từ đời này sang đời khác: (Sự tích trầu cau, Chị ngã em nâng, Máu chảy ruột mềm...).
3. Kết bài:
- Tình anh em ruột thịt là tình cảm thiêng liêng, quý báu.
- Anh em trên thuận dưới hoà sẽ tạo nên gia đình êm ấm và là cách báo hiếu tốt nhất đối với cha mẹ.
II. BÀI LÀM
Người Việt Nam chúng ta rất coi trọng tình cảm gia đình. Vì thế trong kho tàng văn học dân gian đã có biết bao câu chuyện, câu ca dao, tục ngữ, lời ru,... khuyên nhủ mọi người hãy giữ gìn tình cảm ruột thịt đầm ấm, thuận hoà. Một trong những lời khuyên đó là:
Anh em như thể tay chân
Rách lành đùm bọc, khó khăn đỡ đần.
Câu ca dao đã dùng hình ảnh so sánh cụ thể, quen thuộc để lời khuyên dễ hiểu, dễ đi vào lòng người. Ai mà chẳng biết tay, chân là những bộ phận trên cùng một cơ thể con người. Tuy mỗi bộ phận có chức năng, nhiệm vụ riêng nhưng giữa chúng luôn có mối liên hệ khăng khít, bổ sung, hỗ trợ cho nhau. Anh em trong gia đình cũng vậy. Tuy mỗi người là một cá nhân riêng biệt nhưng đều cùng bố mẹ sinh ra, đều sống trong một mái nhà, cùng chơi, cùng học, cùng lớn lên. Vì thế, anh em có quan hệ gắn bó một cách tự nhiên. Máu chảy ruột mềm, tay đứt ruột xót. Anh em ruột thịt phải thương yêu, đùm bọc lẫn nhau trên mỗi bước đường đời.
Từ tình cảm tự nhiên đó, anh em phải cư xử với nhau như thế nào cho đúng? Người xưa khuyên nhủ: Rách lành đùm bọc, khó khăn đỡ đần.
Rách, lành là hai hình ảnh tượng trưng cho hai hoàn cảnh sống khác nhau. Rách là cảnh sống khó khăn, khổ sở; còn lành là cảnh sống thuận lợi, sung túc. Hợp nghĩa lại, rách lành chỉ mọi cảnh đói nghèo, ấm no mà con người có thể gặp phải trong cuộc đời. Dù khi đói, khi no, dù lúc đủ, lúc thiếu, trong bất cứ hoàn cảnh nào thì anh em ruột thịt cũng phải quan tâm đến nhau, không được so đo tính toán thiệt hơn. Hoàn cảnh sống có thể thay đổi nhưng tình cảm anh em trước sau như một, việc giúp đỡ lẫn nhau là chuyện đương nhiên.
Đùm bọc có nghĩa là giúp đỡ, san sẻ với nhau mọi nỗi buồn vui, mọi điều sướng khổ bằng tình cảm thương mến chân thành. Lời khuyên của ca dao đã chỉ ra một cách cư xử hợp tình hợp lí, một phương châm hành động cho mọi người. Câu ca dao đã nêu lên một mối quan hệ cụ thể là tình anh em ruột thịt, đồng thời cũng là một vấn đề đạo đức hết sức sâu sắc trong quan hệ giữa người với người.
Đùm bọc, đỡ đần, quan tâm săn sóc lẫn nhau còn là trách nhiệm, là sự thể hiện phẩm chất đạo đức của mỗi người anh, người em trong gia đình. Nhân dân ta vẫn truyền tụng câu chuyện về tình anh em thắm thiết: Sự tích trầu cau. Đó là hai anh em họ Cao mồ côi cha mẹ, đến học ở nhà thầy đồ Lưu. Họ đã nhường nhau bát cháo duy nhất, khiến cô con gái thầy đồ cảm động rồi tình nguyện làm vợ người anh. Thế rồi, chỉ vì một sự nhầm lẫn mà người em xấu hổ phải ra đi. Người anh thương em cũng bỏ nhà đi tìm... Tình anh em thắm thiết đã khiến đất trời cảm động, biến anh thành cây cau, em thành hòn đá vôi, mãi mãi ở bên nhau trong tục ăn trầu của người Việt. Bên cạnh việc ca ngợi tình anh em trong truyện Trầu cau, nhân dân ta cũng lên án người anh tham lam, độc ác trong truyện Cây khế và dành cho hắn kết cục bi thảm là bỏ xác dưới đáy biển sâu.
Bài học đạo đức từ câu ca dao trên có ý nghĩa giáo dục thật thấm thía đối với mọi người. Ngày nay, bài học đó càng có ý nghĩa to lớn hơn khi trong cuộc sống vẫn còn tồn tại những cảnh tượng ngang trái, đau lòng, vì quyền lợi cá nhân mà quên đi tình anh em ruột thịt, đi ngược lại truyền thống đạo lí của ông cha.