Chương IV. MÔI TRƯỜNG ĐỚI LẠNH. HOẠT ĐỘNG KINH TẾ CỦA CON NGƯỜI Ở ĐỚI LẠNH

BÀI 21: MÔI TRƯỜNG Ở ĐỚI LẠNH

1. Đặc điểm của môi trường

* Câu hỏi: Quan sát các hình 21.1, 21.2 và 21.3, hãy:

- Tìm ranh giới của môi trường đới lạnh ở hai bán cầu.

- Nêu diễn biến nhiệt độ và lượng mưa trong năm ở đới lạnh.

* Trả lời:

- Môi trường đới lạnh nằm ở Bắc bán cầu (Bắc Cực) và ở Nam bán cầu (Nam Cực).

Dựa vào hình 21.1 và 21.2: ranh giới đới lạnh là đường nét đứt màu đỏ trùng với đường đẳng nhiệt 10°C (tháng 7) ở Bắc bán cầu và đường đẳng nhiệt 10°C (tháng 11) ở Nam bán cầu.

Môi trường đới lạnh nằm từ đường vòng Cực đến hai Cực:

- Đới lạnh ở Bắc Cực là đại dương.

- Đới lạnh ở Nam Cực là lục địa.

Hình 21.3: Biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa ở Hon-man (Ca-na-đa).

* Nhiệt độ:

- Nhiệt độ tháng cao nhất dưới 10°C (tháng 7).

- Nhiệt độ thấp nhất: -30°C (tháng 2).

- Số tháng có nhiệt độ trên 0°C (tháng 6 đến tháng 9).

- Số tháng có nhiệt độ dưới 0°C (tháng 9 đến tháng 5). Biên độ nhiệt năm: 40°C.

* Lượng mưa:

Lượng mưa trung bình năm là 133 mm, tháng mưa nhiều nhất: 20 mm (tháng 7).

Các tháng khác dưới 20 mm, mưa dưới dạng tuyết rơi.

* Nhận xét:

Ở đới lạnh có khí hậu lạnh lẽo, mưa ít, chủ yếu mưa dưới dạng tuyết rơi.

Câu hỏi: Quan sát hình 21.4 và 21.5 (SGK, trang 69), so sánh sự khác nhau giữa núi băng và băng trôi?

* Trả lời

Trong hai ảnh đều có núi băng và băng trôi, chỉ khác nhau về kích thước.

Ảnh 21.4 là núi băng tách ra từ lục địa Nam Cực xuống biển. Vào mùa hè, vùng biển lạnh có băng trôi và núi băng.

Ảnh 21.5 là băng trôi.

2. Sự thích nghi của thực vật và động vật với môi trường

Câu hỏi: Vì sao thực vật chỉ phát triển được vào mùa hè?

* Trả lời:

Vào mùa hè, nhiệt độ cao hơn (dưới 10°C) băng tan, cây cối có điều kiện để phát triển.

Câu hỏi: Hãy kể tên một số loài thực vật, động vật chủ yếu ở đới lạnh?

* Trả lời:

Thực vật đới lạnh chủ yếu chỉ có rêu, địa y và một vài loại thông, liễu lùn. Còn động vật phong phú hơn, các loài động vật chủ yếu: tuần lộc, chim cánh cụt, hải cẩu, cá voi, gấu trắng... Các loài động vật thích nghi với khí hậu khắc nghiệt và phong phú hơn thực vật nhờ có nguồn thức ăn dưới biển dồi dào.

Câu hỏi: Tính chất khắc nghiệt của khí hậu đới lạnh thể hiện như thế nào?

* Trả lời:

Tính chất khắc nghiệt của khí hậu đới lạnh thể hiện ở các yếu tố: khí hậu và lượng mưa:

Nhiệt độ trung bình mùa đông dưới -10°C. Mùa hạ ngắn và ít khi nóng đến 10°C, mặt đất đóng băng quanh năm, lượng mưa trung bình năm dưới 500mm, có bão tuyết. Mùa đông kéo dài, mưa ít, phần lớn dưới dạng tuyết rơi.

Câu hỏi: Tại sao nói đới lạnh là vùng hoang mạc lạnh của Trái Đất?

* Trả lời:

Môi trường hoang mạc đới nóng và đới lạnh có sự tương đồng giống nhau, là lượng mưa rất ít và khô, đều có chung đặc điểm khí hậu khắc nghiệt (quá nóng, quá lạnh). Biên độ nhiệt năm và ngày rất lớn, mùa hạ là ngày ở địa cực (kéo dài 6 tháng), mùa đông là đêm ở địa cực, động thực vật nghèo nàn, có rất ít người sinh sống.

Câu hỏi: Giới thực vật và động vật ở đới lạnh có gì đặc biệt?

* Trả lời:

Động vật có cách thích nghi với môi trường sống nhờ bộ lông hoặc lớp mỡ dày hoặc bộ lông không thấm nước, sống thành đàn để bảo vệ và sưởi ấm cho nhau, ngủ đông để đỡ tiêu hao năng lượng, hay di cư đến nơi ấm áp hơn.

Thực vật có đặc điểm: Chỉ phát triển được vào mùa hè, trong thung lũng kín gió. Kích thước, hình dạng cây cối còi cọc, thấp lùn, có tán lá kín để giữ ấm, mọc xen lẫn với rêu và địa y.

Câu hỏi: Dựa vào đoạn văn (Câu hỏi 4 SGK, trang 70), mô tả cuộc sống trong ngôi nhà băng của người I-nuc (E-xki-mô).Cho biết người I-nuc đã thích nghi với mùa đông giá lạnh như thế nào?

* Trả lời:

Người I-nuc đã thích nghi với mùa đông giá lạnh:

Sống trong ngôi nhà băng chật chội chỉ có một lỗ thông hơi nhỏ, được sưởi ấm bằng ngọn đèn mỡ hải cẩu, mặc áo quần da và lông thú để chống lạnh, giữ cho cơ thể khô ráo.

BÀI TẬP TRẮC NGHIỆM

Câu 1: Môi trường đới lạnh nằm từ:

A. Đường vòng cực đến hai cực

B. Vĩ độ 60° đến 90°

C. Cả A, B đều đúng

D. Cả A, B đều sai

Câu 2: Dựa vào biểu đồ hình 21.3 (SGK) cho thấy đới lạnh có khí hậu:

A. Lạnh lẽo và khắc nghiệt

B. Mùa đông rất dài và có bão tuyết, nhiệt độ trung bình luôn dưới -10C

C. Mùa hạ ngắn từ 2 đến 3 tháng, nhiệt độ ít khi vượt quá 10°C

D. Cả A, B, C đều đúng

Câu 3: Các loài thực vật đặc trưng ở vùng đài nguyên ven biển gần Bắc Cực:

A. Rêu, địa y

B. Các loài cây thấp lùn

C. Cả A, B đều đúng

D. Cả A, B đều sai

Câu 4: Ở đới lạnh, các loài động vật nào sống dựa vào nguồn cá tôm dưới biển?

A. Chim cánh cụt, hải cẩu

B. Tuần lộc

C. Cả A, B đều đúng

D. Cả A, B đều sai

Câu 5: Động vật thích nghi với khí hậu lạnh nhờ có lớp mỡ dày:

A. Tuần lộc

B. Chim cánh cụt

C. Cá voi, hải cẩu

D. Cả A, B, C đều sai

ĐÁP ÁN

Câu 1: C

Câu 2: D

Câu 3: C

Câu 4: A

Câu 5: C