§4. AXIT CACBOXYLIC $R(COOH)_{x}$
I. Axit no đơn chức: $C_{n}H_{2n+1}COOH$ (n $\geq$ 0)
Hay: $C_{m}H_{2m}O_{2}$ (m $\geq$ 1)
1. Lí tính:
* Axit sôi ở nhiệt độ cao hơn rượu cùng số C, vì giữa 2 phân tử axit tạo được hai liên kết hiđro.
.png)
* Axit tan tốt trong nước vì tạo liên kết hiđro với $H_{2}O$.
.png)
* Các hằng số vật lí của một số axit no đơn chức theo bảng sau:
.png)
2. Hóa tính:
.png)
Nguyên tử H trong nhóm - COOH linh động hơn trong rượu và phenol, thể hiện tính axit
Tính axit càng giảm khi R càng lớn.
a) Tính axit (do - COOH gây nên)
* Sự điện li:
.png)
* Tác dụng với bazơ, oxit bazơ, muối, kim loại (trước H)
.png)
* Tác dụng với rượu – Phản ứng este hóa.
.png)
b) Phản ứng thế H ở $C^{\alpha }$ (Do gốc R no)
.png)
3. Điều chế:
a. Oxi hóa anđehit:
.png)
b. Lên men giấm:
.png)
c. Từ axetilen:
.png)
d. Chưng gỗ → axit axetic.
II. Một số axit chưa no thường gặp.
1. Axit acrylic: $CH_{2}=CH-COOH$
Chất lỏng không màu, tan vô hạn trong nước và trong một số dung môi hữu cơ.
2. Axit metacrylic: .png)
Chất lỏng không màu, tan được trong nước.
3. Axit oleic: .png)
Là chất lỏng như dầu
* Ngoài tính chất axit (do nhóm chức - COOH gây ra) các axit chưa no, cho tính chất chưa no (do gốc ankenyl – R gây nên), phản ứng cộng, trùng hợp oxi hóa.
.png)
III. Một số axit hai lần hai axit (Điaxit) thường gặp.
1. Axit oxalic: HOOC - COOH
* Là tinh thể, tan nhiều trong nước.
* Khi đun nóng phân tích:
.png)
* Dễ bị oxi hóa:
.png)
Do đó, nó được dùng để khử và định phân $KMnO_{4}$.
2. Axit ađipic: HOOC - $(CH_{2})_{4}$ - COOH
Dùng để sản xuất nhựa tổng hợp (amid) và sợi tổng hợp (nilon).
IV. Axit thơm.
* Axit thơm đặc trưng nhất là axit benzoic.
.png)
- Là tinh thể hình kim không màu, ít tan trong nước lạnh, tan nhiều trong nước nóng.
- Dùng để sát trùng trong y học, để bảo quản thực phẩm, tổng hợp phẩm nhuộm.
- Điều chế: .png)
* Do ảnh hưởng của nhân benzen làm H của nhóm chức - COOH linh động hơn nên có tính axit mạnh hơn so với axit no mạch hở.
* Nhóm chức - COOH là nhóm hút e làm tăng tính bền của nhân benzen, phản ứng thế trên nhân benzen xảy ra khó hơn so với benzen và ở các vị trí meta.
V. Axit có nhóm chức pha tạp (tạp chức).
1. Axit glycolic: $CH_{2}OH-COOH$
Là chất tinh thể không màu, có nhiều trong hoa, quả chín.
2. Axit lactic: $CH_{3}$ - CHOH - COOH.
Là chất tinh thể không màu, có nhiều trong sữa chua. Được dùng trong công nghiệp thực phẩm, dược phẩm.
3. Axit tactric: HOOC - CHOH - CHOH - COOH.
Là chất kết tinh, tan nhiều trong nước. Có nhiều trong các loại quả, đặc biệt là nho.