I- KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG

1. Văn nghị luận không phải chỉ cần đến yếu tố biểu cảm mà còn cần đến cả những yếu tố tự sự và miêu tả.

Yếu tố tự sự là yếu tố dùng để trình bày một chuỗi các sự việc, sự việc này nối tiếp sự việc kia để cuối cùng dẫn đến một kết thúc, thể hiện một ý nghĩa. Còn yếu tố miêu tả là yếu tố giúp người đọc, người nghe hình dung ra những đặc điểm, tính chất nổi bật của vật, việc, người hoặc cảnh,... làm cho chúng hiện lên trước mắt người đọc, người nghe với những đặc điểm như chúng vốn có.

Cùng với yếu tố biểu cảm, các yếu tố tự sự và miêu tả giúp cho văn bản nghị luận trở nên cụ thể, dễ hiểu, đỡ khô khan và vì vậy có sức truyền cảm và sức thuyết phục hơn.

2. Giống như yếu tố biểu cảm, trong văn nghị luận, các yếu tố tự sự và miêu tả chỉ đóng vai trò phụ. Vì vậy việc dùng các yếu tố này cũng cần đúng lúc đúng chỗ để một mặt tăng được sức thuyết phục cho văn nghị luận, mặt khác lại không được phá vỡ mạch lập luận trong văn bản nghị luận.

II - HƯỚNG DẪN TÌM HIỂU BÀI

1. Trong đoạn trích (a), có yếu tố tự sự sau:

Thoạt tiên, chúng tóm những người khoẻ mạnh ... "đi lính tình nguyện, hoặc xì tiền ra".

Trong đoạn trích (b), có yếu tố miêu tả sau:

- các bạn đã tấp nập đầu quân, các bạn đã không ngần ngại rời bỏ quê hương...

- tốp thì bị xích tay điệu về tỉnh lị

- bị nhốt trong một trường trung học

- lưỡi lê tuốt trần

Tuy vậy, văn bản Thuế máu vẫn không phải là một văn bản tự sự hoặc miêu tả vì:

- Mục đích của văn bản này nhằm vạch trần sự tàn bạo, quỷ quyệt của bọn thực dân trong việc bắt đi lính "tình nguyện".

- Văn bản không nhằm mục đích kể hoặc dựng lại cảnh bắt lính. Văn bản nhằm bàn về cái sai trái và sự dã man của việc bắt lính trên. Tự sự và miêu tả trong văn bản chỉ nhằm mục đích phụ trợ, giúp cho việc bàn luận về vấn đề trên sáng rõ hơn và mang tính thuyết phục hơn.

Tuy những yếu tố tự sự và miêu tả này chỉ đóng vai trò phụ trong văn bản nhưng không có yếu tố đó thì tính thuyết phục trong văn bản giảm đi nhiều. Bởi lẽ đó là những bằng chứng sinh động làm nổi bật những luận điểm có trong bài văn nghị luận. Văn nghị luận cần đạt được sức thuyết phục, vì thế cũng cần phải có những yếu tố tự sự và miêu tả.

2. a) Đoạn trích trong bài viết Người anh hùng làng Gióng của Cao Huy Đỉnh có những yếu tố tự sự và miêu tả sau:

- Yếu tố tự sự:

+ Là những chi tiết kể lại chuyện mẹ chàng Trăng nằm mơ, đẻ ra chàng và chuyện chàng giết tên bạo chúa rồi biến vào mặt trăng.

+ Là những chi tiết kể lại chuyện nàng Han đánh giặc ngoại xâm và sau đó hoá ra tiên, tắm rửa rồi về trời.

- Yếu tố miêu tả:

+ mơ thấy con thỏ trắng nhảy qua ngực

+ chàng không nói, không cười, chỉ thích chơi khiên đao

+ chàng cưỡi ngựa đá khổng lồ

+ biến vào mặt trăng để đêm đêm soi xuống dòng thác Pông-gơ-nhi những vầng sáng bạc

b) Tác giả đã không kể lại đầy đủ và cặn kẽ toàn bộ hai truyện Chàng Trăng và Nàng Han, mà chỉ tả cụ thể một số hình ảnh và kể kĩ một số chi tiết trong những câu chuyện ấy là vì:

- Kể và tả chỉ đóng vai trò phụ, không phải là mục đích chính của văn bản này.

- Mục đích chính của văn bản là nhằm khẳng định "các dân tộc anh em trên đất nước chúng ta đã sáng tạo ra muôn vàn truyện anh hùng đẹp". Vì thế việc miêu tả và tự sự chỉ được dùng khi những yếu tố đó có lợi cho việc làm nổi rõ luận điểm này.

3. Từ việc tìm hiểu trên, các em thấy khi đưa các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài văn nghị luận, cần chú ý:

- Không dùng tràn lan các yếu tố miêu tả, tự sự. Bởi lẽ đây không phải là mục đích của văn bản nghị luận.

- Chỉ dùng với mục đích làm sáng rõ cho luận điểm, làm nổi bật luận điểm.

III – HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP

1. Những yếu tố tự sự và miêu tả có trong đoạn nghị luận là:

– Yếu tố tự sự:

+ Sắp trung thu

+ Mười mấy ngày qua ... của bộ mặt nhà giam.

+ Đêm nay rất đẹp.

+ ...

Tác dụng: Giúp người đọc hiểu rõ hơn về hoàn cảnh sáng tác bài thơ và những tâm trạng của nhà thơ trong đêm trăng.

- Yếu tố miêu tả:

+ Bỗng đêm nay trăng sáng quá chừng. Trong suốt, bao la, huyền ảo, vỗ về. Ngay bên cửa sổ lồng trong bóng cây.

+ Nó ăm ắp tình tứ, nó rạo rực, nó muốn yêu, muốn thưởng thức, muốn chan hoà, muốn giãi bày, bộc lộ.

+ ...

Tác dụng: Giúp người đọc hiểu được khung cảnh đẹp của đêm trăng và tâm hồn phơi phới của thi nhân.

Các yếu tố tự sự và miêu tả này giúp ta hiểu thêm tình cảm của Bác dành cho thiên nhiên, cho ánh trăng đêm rằm.

2. Nếu viết bài tập làm văn theo đề bài: "Nêu ý kiến của em về vẻ đẹp của bài ca dao Trong đầm gì đẹp bằng sen", các em có thể vận dụng các yếu tố tự sự và miêu tả vào bài làm ở một số đoạn nhất định.

- Miêu tả khi:

+ Tả vẻ đẹp của bông sen, của cành, của lá, của màu sắc và hương vị.

+ Cảnh đẹp của sen trong đầm.

– Tự sự khi:

+ Kể một kỉ niệm về cảnh đầm sen giữa mùa hè.

+ Hoặc, một kỉ niệm về những câu thơ, bài thơ nói về vẻ đẹp của bông sen.