BÀI LÀM
Từ thuở xa xưa, không rõ vào thời nào cụ thể, ở xã Nam Mẫu thuộc địa phận tỉnh Bắc Cạn, người ta mở hội cúng Phật để cầu phúc. Bỗng, xuất hiện một bà lão ăn xin, thân thể gầy nhom như que sậy, lại còn bị lở lói như người bị bệnh hủi. Đi đến đâu, bà cũng thều thào mấy tiếng nghe thật thương tâm: “Đói lắm các ông, các bà ơi!”. Vậy mà đi đến đâu, bà cũng bị xua đuổi. Thật tội nghiệp.
May sao, bà gặp được hai mẹ con bà góa vừa đi chợ về. Thấy bà cụ ốm yếu gầy còm lại bị bệnh tật nữa, hai mẹ con cám cảnh đưa bà cụ về nhà lấy cơm nguội cho ăn rồi sắp xếp chỗ nghỉ cho bà.
Đêm hôm đó, hai mẹ con thấy chỗ bà lão nằm sáng rực lên. Và một con giao long to lớn đang cuộn mình. Cả hai mẹ con rụng rời kinh hãi đành nằm im, phó mặc cho số phận. Sáng hôm sau tỉnh dậy, mẹ con bà góa chẳng thấy giao long đâu, chỗ nằm ấy vẫn là bà cụ gầy còm, bệnh tật. Bà đang sửa soạn ra đi. Bà nói với mẹ con bà góa: “Vùng này sắp có lụt lớn. Ta cho hai mẹ con gói tro này, nhớ rắc ngay xung quanh nhà mới tránh được nạn”. Người mẹ thấy lạ, vội hỏi: “Vậy làm sao để cứu dân làng, hở cụ?”. Bà cụ nhặt một hạt thóc cắn vỡ ra đưa cho hai mẹ con và dặn: “Hai mảnh vỏ trấu này sẽ giúp mẹ con chị làm việc thiện”. Nói xong, bà cụ biến mất.
Tối hôm đó, mọi người đang lễ bái thì bỗng có một dòng nước phun lên kèm theo một tiếng nổ dữ dội. Tất cả nhà cửa, ruộng vườn... đều chìm trong biển nước. Duy chỉ có ngôi nhà của hai mẹ con bà góa vẫn tồn tại. Nước dâng lên bao nhiêu, nền nhà ấy dâng cao lên bấy nhiêu. Nhìn thấy cảnh dân làng bị nước lụt cuốn trôi, chợt nhớ đến lời bà cụ dặn, hai mẹ con vội đem hai mảnh vỏ trấu ra thả xuống nước. Lạ thay! Hai mảnh vỏ trấu hóa thành hai chiếc thuyền lớn. Thế là hai mẹ con liền chèo thuyền đi khắp nơi cứu vớt những người bị nạn.
Chỗ đất bị sụt lở ấy đã biến thành một cái hồ lớn gọi là hồ Ba Bể. Còn cái nền nhà trở thành một hòn đảo nhỏ nổi lên giữa hồ. Dân làng gọi là gò Bà Góa cho mãi đến tận bây giờ.
* Theo em, ngoài mục đích giải thích sự hình thành hồ Ba Bể. Câu chuyện còn bao hàm ý nghĩa ca ngợi những con người giàu lòng nhân ái sẵn sàng mở vòng tay cưu mang những người khốn khổ. Tình yêu thương, nhân hậu của họ nhất định sẽ được người đời báo đáp.