Câu 1. Trong truyện, mấy lần ông lão ra biển gọi cá vàng? Việc kể lại những lần ông lão ra biển gọi cá vàng là biện pháp lặp lại có chủ ý của truyện cổ tích. Hãy nêu tác dụng của biện pháp này.
a. Trong truyện, năm lần ông lão ra biển gọi cá vàng để thực hiện yêu cầu của mụ vợ:
- Lần thứ nhất: Đòi một cái máng mới cho lợn ăn.
- Lần thứ hai: Đòi một toà nhà đẹp.
- Lần thứ ba: Đòi làm nhất phẩm phu nhân.
- Lần thứ tư: Đòi làm nữ hoàng.
- Lần thứ năm: Đòi làm Long Vương ngự trên mặt biển.
b. Việc kể lại những lần ông lão ra biển gọi cá vàng là biện pháp lặp lại của truyện cổ tích, có mấy dụng ý như sau:
- Tạo nên tình huống gay cấn, tạo cảm giác hồi hộp cho người đọc, người nghe.
- Sự lặp lại ở đây không phải là lặp lại y nguyên mà có thêm những chi tiết mới. Đây là sự lặp lại có tính chất tăng tiến.
Câu 2. Mỗi lần ông lão ra biển gọi cá vàng, cảnh biển thay đổi như thế nào? Vì sao?
Trong truyện, ông lão năm lần ra biển gọi cá vàng để nhờ cậy. Lần thứ nhất: biển gợn sóng êm ả. Lần thứ hai: biển xanh nổi sóng. Lần thứ ba: biển xanh nổi sóng dữ dội. Lần thứ tư: biển nổi sóng mù mịt. Lần thứ năm: một cơn dông tố kinh khủng kéo đến, mặt biển nổi sóng ầm ầm.
Năm lần ông lão gọi cá vàng là năm lần cảnh biển thay đổi. Một bên là những yêu cầu ngày càng quá quắt của mụ vợ ông lão, một bên là phản ứng của biển mỗi lúc một tăng tương ứng với những yêu cầu đó. Qua những lần lặp lại như thế, tính cách của các nhân vật và chủ đề truyện càng được tô đậm.
Trong truyện, cảnh biển không chỉ đơn thuần làm nền cho các nhân vật hoạt động mà còn tham gia tích cực vào diễn biến của truyện. Biển tượng trưng cho phản ứng của nhân dân, của đất trời trước thói tham lam và bội bạc.
Câu 3. Em có nhận xét gì về lòng tham và sự bội bạc của nhân vật mụ vợ? Sự bội bạc của mụ đối với chồng đã tăng lên như thế nào? Khi nào sự bội bạc của mụ đi tới tột cùng? (Chú ý thái độ của mụ vợ đối với cá vàng thể hiện ở ý muốn cuối cùng).
Lòng tham không đáy và sự bội bạc của mụ vợ chính là mạch dẫn dắt sự phát triển của câu chuyện. Mụ không hề có công lao gì với cá vàng nhưng yêu cầu của mụ thì ngày càng quá quắt:
- Lần 1: Đòi máng lợn mới.
- Lần 2: Đòi một cái nhà rộng.
- Lần 3: Muốn làm nhất phẩm phu nhân.
- Lần 4: Muốn làm nữ hoàng.
- Lần 5: Muốn làm Long Vương, bắt cá vàng hầu hạ và làm theo ý muốn của mụ.
Qua năm lần yêu cầu của mụ vợ ông lão, chúng ta nhận thấy:
- Lần 1 và 2: Yêu cầu về của cải vật chất (tăng lên).
- Lần 3: Yêu cầu về của cải và danh vọng.
- Lần 4: Yêu cầu về của cải, danh vọng và quyền lực.
- Lần 5: Yêu cầu phải có một địa vị tột đỉnh và một quyền uy vô hạn.
Lòng tham của mụ vợ cứ tăng mãi không có điểm dừng. Mụ muốn có tất cả mọi thứ: của cải, danh vọng, quyền lực. Trong truyện, mụ vợ là nhân vật phản diện. Đây không phải là con người mang tính xấu mà là tính xấu hiện hình dưới lốt người. Có thể kể ra vô số thói xấu của nhân vật này: tham lam, bội bạc, dữ dằn, thô lỗ,... Trong đó có hai thói xấu nổi bật nhất: tham lam, bội bạc. Có lẽ, ở con người, sự bội bạc còn đáng ghét và khó tha thứ hơn cả sự tham lam.
Với chồng, thái độ bội bạc của mụ ngày càng tăng lên:
- Mụ mắng chồng là Đồ ngốc (đòi máng);
- Mụ quát chồng to hơn: Đồ ngu (đòi nhà);
- Mụ mắng như tát nước vào mặt chồng: Đồ ngu, ngốc sao ngốc thế! (đòi làm nhất phẩm phu nhân);
- Mụ giận dữ, nổi trận lôi đình tát vào mặt ông lão: Mày dám cãi... (đòi làm nữ hoàng);
- Mụ lại nổi cơn thịnh nộ, sai người đi bắt ông lão để trừng trị (đòi làm Long Vương,...).
Những chi tiết ấy làm nổi rõ nghịch lí: khi lòng tham càng lớn thì tình nghĩa vợ chồng càng nhạt nhẽo.
Với mụ vợ, ông lão đánh cả không chỉ là chồng mà còn là ân nhân. Nhưng mụ cư xử với ông ngày càng tệ bạc. Đặc biệt, cá vàng đã đáp ứng mọi yêu cầu của mụ nhưng mụ lại muốn bắt cá vàng trực tiếp làm đầy tớ để tuỳ mụ sai khiến. Mụ muốn gạt bỏ ông lão vì giờ đây ông đã trở thành chướng ngại. Sự bội bạc của mụ đã tới tột cùng, không thể dung tha.
Câu 4. Câu chuyện đã được kết thúc như thế nào? Ý nghĩa của cách kết thúc đó.
- Hình ảnh mụ vợ: Kết thúc truyện, cuộc sống của vợ chồng ông lão đánh cá trở lại nghèo khổ như xưa (lều nát, máng sứt,...). Nhưng thực ra, cá vàng không chỉ lấy đi những gì nó đã cho mà còn nhiều hơn thế. Mở đầu truyện là cảnh mụ vợ sống trong nghèo khó, chưa hề được nếm trải sung sướng, giàu sang. Còn ở cuối truyện, sau khi mụ đã biết thế nào là tột đỉnh giàu sang mà lại phải trở về cảnh nghèo khó thì điều đó thực là khổ sở, nỗi khổ lớn gấp nhiều lần nỗi khổ lúc đầu khiến mụ không thể sống yên. Đây chính là sự trừng phạt đích đáng đối với kẻ tham lam vô độ.
- Hình ảnh ông lão đánh cá: Ông lão không mất gì cả, mà chỉ cảm thấy như vừa trải qua một cơn ác mộng. Có lẽ từ đây trở đi, ông lão càng quý hơn cuộc sống nghèo khổ nhưng bình yên của mình.
Câu 5. Cá vàng trừng trị mụ vợ vì tội tham lam hay tội bội bạc? Hãy nêu ý nghĩa tượng trưng của hình tượng con cá vàng.
a. Cá vàng trừng trị mụ vợ ông lão vì cả hai tội tham lam và bội bạc nhưng có lẽ tội bội bạc nặng hơn. Giữa hai tội này có sự liên quan chặt chẽ: lòng tham vô hạn thường làm cho con người mất hết lương tri và nhân tính, không còn khả năng nhận biết đúng, sai. Lòng tham là một trong những nguyên nhân dẫn con người đến nhiều tai hoạ.
b. Hình tượng con cá vàng không những có ý nghĩa tượng trưng cho lòng biết ơn mà còn đại diện cho công lí, cho lòng tốt và cái thiện. Những kẻ bội bạc, tham lam tất sẽ bị trừng trị đích đáng.
Câu 6. Có người cho rằng truyện này nên đặt tên là Mụ vợ ông lão đánh cá và con cá vàng. Ý kiến của em thế nào?
Nếu đặt tên truyện là Mụ vợ ông lão đánh cá và con cá vàng thì cũng có cơ sở bởi vì mụ vợ là nhân vật chính. Trong truyện cổ tích thần kì, nhân vật chính thường là nhân vật tích cực và người xưa thường lấy nhân vật chính để đặt tên cho truyện. Nhưng trong trường hợp này, nếu lấy nhân vật phản diện để đặt tên cho truyện thì ý nghĩa của truyện cũng không thay đổi: Nêu bài học đích đáng cho những kẻ tham lam, bội bạc như mụ vợ ông lão đánh cá.