I. DÀN Ý
1. Mở bài:
* Hoàn cảnh xảy ra việc báo ân, báo oán:
- Sau khi được Từ Hải chuộc ra khỏi lầu xanh và cưới làm vợ, Kiều nhờ Từ Hải giúp nàng thực hiện mong ước báo ân, báo oán.
- Từ Hải cử ngay mấy đạo quân đi tìm ân nhân và những kẻ đã gây tội ác đối với Kiều.
2. Thân bài:
* Diễn biến việc báo ân, báo oán:
+ Báo ân:
- Người đầu tiên được mời lên là Thúc Sinh. Thuý Kiều trân trọng ơn nghĩa của chàng, đền đáp bằng Gấm trăm cuốn bạc ngàn cân.
- Sau đó lần lượt sư Tam Hợp, vãi Giác Duyên, bà quản gia, Kiều Nhi... đều được Kiều cảm ơn, tặng quà và mời ngồi lại xem nàng xử án.
+ Báo oán:
- Hoạn Thư (vợ cả Thúc Sinh) bị dẫn đến trước trướng hùm, nơi Từ Hải và Thuý Kiều sánh vai cùng ngồi xét xử.
- Thuý Kiều chào hỏi Hoạn Thư bằng giọng điệu mỉa mai: Tiểu thư cũng có bây giờ đến đây! Nhắc khéo để ả nhớ lại những điều cay nghiệt, độc ác mà ả đã đối xử với mình: Đàn bà dễ có mấy tay, Đời xưa mấy mặt đời này mấy gan! Khẳng định ả sẽ bị trừng trị đích đáng: Dễ dàng là thói hồng nhan, Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều.
- Hoạn Thư dập đầu kêu oan. Ả bám vào thói nữ nhi để biện hộ cho những hành động của mình: Rằng: “Tôi chút phận đàn bà, Ghen tuông thì cũng người ta thường tình... Chồng chung chưa dễ ai chiều cho ai... Nhắc khéo đến “ơn nghĩa” ả dành cho Kiều: Nghĩ cho khi gác viết kinh, Với khi khỏi cửa dứt tình chẳng theo, Lòng riêng riêng những kính yêu... Tỏ thái độ thực sự ăn năn, hối lỗi, đánh vào chỗ yếu của Kiều là lòng thương người: Trót lòng gây việc chông gai, Còn nhờ lượng bể thương bài nào chăng.
- Trước lí lẽ của Hoạn Thư, Thuý Kiều đã ra lệnh tha cho ả; còn các tên khác như Mã Giám Sinh, Tú Bà, Sở Khanh, Ưng, Khuyển đều bị chém đầu.
3. Kết bài:
* Cảm nghĩ của Kiều:
- Việc báo ân báo oán đã xong, Thuý Kiều cảm thấy nhẹ lòng vì bao nhiêu nỗi khổ đã vơi bớt.
- Nàng xúc động cảm tạ ơn nghĩa trời biển của người anh hùng Từ Hải.
II. BÀI LÀM
Sau khi bị gã ma cô Sở Khanh lừa đảo đưa vào cạm bẫy của Tú Bà và bị Tú Bà đánh đập dã man, không thể chịu đựng nổi nhục nhã, uất hận nên tôi đã tìm đến cái chết để giải thoát. Sợ mất cả vốn lẫn lời, mụ Tú Bà đành giở giọng nhân nghĩa dỗ dành, hứa sẽ tìm cho tôi một người chồng xứng đáng. Mụ đưa tôi ra ở lầu Ngưng Bích, bảo rằng để cho tôi dần dần bình tâm trở lại. Nhưng thực ra là mụ giam lỏng, chờ ngày bán tôi đi.
Cũng tại đây, tôi đã may mắn gặp được người anh hùng Từ Hải tiếng tăm lừng lẫy. Chàng đã hào phóng chuộc tôi ra khỏi lầu xanh và cưới tôi làm vợ. Từ thân phận của một kĩ nữ, tôi đã được chàng đưa lên địa vị của một bậc phu nhân quyền quý. Trong một lần tâm sự với chàng, tôi bày tỏ ý nguyện được báo ân báo oán cho vơi bớt nỗi khổ chất chứa trong lòng bấy lâu nay. Vốn là người hào hiệp Giữa đường thấy sự bất bằng chẳng tha, Từ Hải đồng ý giúp tôi thực hiện nguyện vọng đó.
Chàng cắt cử mấy đạo quân lập tức lên đường. Đạo ra Vô Tích, đạo vào Lâm Tri, mời những ân nhân của tôi và bắt những kẻ đã gây ra tội ác đối với tôi. Mấy hôm sau, Từ Hải mở phiên toà. Giữa trung quân, chàng cùng tôi sánh vai nhau ngồi xử án. Khung cảnh phiên toà vô cùng trang trọng. Quân lính dàn hàng hai bên, gươm lớn giáo dài lăm lăm trong tay, khiến cho kẻ yếu bóng vía phải run sợ. Từ Hải giao cho tôi toàn quyền xét xử. Tôi quyết định báo ân trước, báo oán sau.
Khi Thúc Sinh được mời đến trước trướng hùm, tôi thấy mặt chàng xám như chàm đổ, chân tay run cầm cập, chẳng dám ngước mắt nhìn ai. Người đời thường nói: Một ngày nên nghĩa, chuyến đò nên quen, huống hồ tôi với chàng đã từng là vợ chồng, dẫu chẳng được bao lâu. Tôi cất tiếng nhẹ nhàng chào hỏi trước:
- Thiếp xin chào chàng! Thiếp là người cũ ở Lâm Tri, liệu chàng có nhớ?! Ơn nghĩa của chàng đối với thiếp nặng tựa nghìn non. Tại ai mà chúng ta phải chia lìa đội ngả Sâm Thương? Tại ai mà thiếp đành phụ lòng chàng?! Thôi, chuyện cũ đã qua. May mà trời xanh có mắt, thiếp vượt được bước gian nan. Giờ đây, thiếp có chút quà mọn xin tạ ơn chàng!
Nói rồi, tôi sai lính đem ra trăm cuốn gấm quý và một ngàn lạng bạc để đền ơn Thúc Sinh. Tôi cũng không quên nhắc khéo rằng sẽ bắt người vợ quỷ quái tinh ma của chàng phải trả giá cho những mưu mô và hành động nham hiểm, tàn nhẫn mà ả đã dùng để đày đoạ tôi suốt mấy tháng trời.
Lần lượt sư Tam Hợp, vãi Giác Duyên, bà quản gia, Kiều Nhi... tất cả ân nhân đã từng giúp đỡ tôi trong cơn hoạn nạn đều được trân trọng mời lên để tôi cảm tạ và báo đáp ân tình. Thấy tôi thoát khỏi cảnh trầm luân, ai cũng vui mừng. Tôi bảo mọi người nán lại để xem tôi báo oán.
Khi lính áp giải Hoạn Thư đến nơi, tôi cố kiềm chế cơn giận dữ đang trào dâng trong lòng, lấy giọng mỉa mai hỏi ả:
- Chào tiểu thư! Chắc tiểu thư không thể hình dung nổi có ngày lại đặt chân đến đây, phải không?! Trên đời, tôi thấy thật hiếm có người đàn bà nào ghê gớm như tiểu thư. Nhưng thói thường, càng cay nghiệt lắm thì càng oan trái nhiều mà thôi!
Nhận ra trước mặt chính là Hoa Nô đầy tớ ngày nào đã bị mình đoạ đày đến mức cất đầu chẳng lên, Hoạn Thư đột nhiên biến sắc, hồn lạc phách xiêu, vội dập đầu van xin tha tội. Ả tiểu thư con quan Lại bộ thượng thư quả đúng là kiểu người: Bề ngoài thơn thớt nói cười, Mà trong nham hiểm giết người không dao. Tuy run sợ nhưng ả vẫn đủ bình tĩnh để liệu điều phân trần, thanh minh cho nhẹ tội:
- Thưa phu nhân! Tôi mắc tội xúc phạm đến phu nhân chẳng qua cũng vì ghen tuông là thói thường tình của nhi nữ. Suy cho kĩ, tôi cũng có chút thương tình đối với phu nhân. Như lúc cho phu nhân ra Quan Âm Các chép kinh, hay lúc biết phu nhân bỏ trốn mà chẳng sai người đuổi theo. Thật lòng, tôi rất mến mộ tài sắc của phu nhân. Còn chuyện chồng chung thì chưa dễ ai nhường cho ai. Nay biết mình trót gây việc chông gai, sóng gió, tôi chỉ xin phu nhân mở lượng hải hà mà tha cho!
Nghe y trình bày, tôi thấy ả đã nhận ra tội lỗi. Giết chết ả cho thoả hận, điều ấy dễ biết bao! Nhưng thêm một kẻ nữa rơi đầu thì cũng chẳng ích gì, tôi bèn tha cho ả. Chắc chắn nỗi kinh hoàng ngày hôm nay sẽ đeo đẳng ả suốt đời khi chứng kiến cảnh lũ bán thịt buôn người như Tú Bà, Mã Giám Sinh, Sở Khanh và lũ đầu trâu mặt ngựa Ưng, Khuyển, phải chịu tội chém đầu.
Thế là giữa thanh thiên bạch nhật, việc báo ân báo oán của tôi đã được giải quyết xong xuôi. Tôi quay sang cảm tạ ân nhân lớn nhất đời mình là người anh hùng Từ Hải. Chàng đáp lại bằng câu nói thật chân tình: “Việc của nàng cũng là việc của ta, có gì mà phải cảm ơn?! Ta chỉ mong từ nay trở đi, nàng sẽ sống vui vẻ, hạnh phúc vì đã cất được gánh nặng trong lòng!”. Tôi xúc động vô cùng vì chàng đã nói đúng điều mà tôi đang nghĩ tới.