I. DÀN Ý
1. Mở bài:
- Mùa xuân là đề tài quen thuộc trong thơ ca đông tây kim cổ. Có những câu thơ bất hủ vẽ nên bức tranh xuân tuyệt mĩ:
Phương thảo liên thiên bích
Lê chi sổ điểm hoa
(Cỏ thơm liền với trời xanh
Trên cành lê có mấy bông hoa)
(Thơ cổ Trung Quốc)
- Chúng ta thử so sánh hai câu trên với hai câu thơ tả vẻ đẹp mùa xuân trong Truyện Kiều để thấy được sự tiếp thu và sáng tạo nghệ thuật của thi hào Nguyễn Du.
2. Thân bài:
a/ Hai câu thơ cổ:
Phương thảo liên thiên bích
Lê chi sổ điểm hoa
Vẻn vẹn 10 chữ mà miêu tả được đặc điểm nổi bật của khung cảnh mùa xuân:
- Màu xanh của cỏ non tràn ngập không gian, tiếp nối với sắc xanh của bầu trời. (Tả diện).
- Cành lê điểm vài bông hoa trắng. (Tả điểm).
- Sự tương phản về màu sắc (xanh >< trắng) làm nổi bật tính chất của từng sự vật được miêu tả.
- Phương thảo (cỏ thơm) gợi sự liên tưởng đến khung cảnh mùa xuân tràn đầy sức sống và sực nức hương thơm làm ngây ngất lòng người.
b/ Hai câu thơ của Nguyễn Du:
Cỏ non xanh tận chân trời,
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa.
- Sự vật được miêu tả: giống như trong hai câu thơ cổ (cỏ, hoa lê).
- Tính chất của sự vật: khác biệt ở chỗ Nguyễn Du nhấn mạnh đến màu xanh tươi của cỏ (cỏ non xanh), qua đó thể hiện sức sống phơi phới của mùa xuân. Bên cạnh đó là sắc trắng của hoa lê, nổi bật trên nền xanh bát ngát (tận chân trời) của cỏ non.
3. Kết bài:
- Nguyễn Du tả cảnh theo quy luật xa gần, kết hợp tả diện với tả điểm, có sự tương phản về màu sắc...
- Bút pháp miêu tả đạt tới mức điêu luyện. Màu sắc, đường nét hài hoà, tươi sáng, thể hiện được thần thái của mùa xuân.
II. BÀI LÀM
Trong văn chương đông tây kim cổ, vẻ đẹp tràn đầy sức sống của mùa xuân đã trở thành nguồn thi hứng bất tận để các thi sĩ làm thơ ca ngợi. Biết bao bức tranh phong cảnh thiên nhiên mùa xuân được vẽ nên bằng những ngôn từ trác tuyệt, làm rung động hồn người mà hai câu thơ cổ Trung Quốc sau đây là ví dụ tiêu biểu
Phương thảo liên thiên bích
Lê chi sổ điểm hoa
(Cỏ thơm liền với trời xanh
Trên cành lê có mấy bông hoa)
Vẻn vẹn chỉ mười chữ mà miêu tả được đặc điểm nổi bật của khung cảnh mùa xuân - mùa của sự sống sinh sôi, nảy nở. Hiển hiện trước mắt ta là triền cỏ tốt tươi kéo dài bát ngát, tưởng chừng như nối liền với trời xanh. Giữa không gian mênh mông ấy, nổi bật lên sắc trắng tinh khôi của dăm đoá hoa lê mới nở trên cành. Hai màu xanh, trắng hoà hợp tạo nên vẻ đẹp thanh cao, tao nhã của bức tranh. Bầu không khí sực nức hương thơm của cỏ non (phương thảo). Hương thơm ấy thấm đẫm bầu trời, mặt đất, thấm đẫm hồn người, khiến con người có cảm giác lâng lâng sảng khoải, như muốn tan hoà vào vạn vật xung quanh.
Bút pháp miêu tả của thi nhân xưa đã đạt đến mức thần diệu. Con mắt quan sát tinh tế, ngòi bút sắc sảo, sự kết hợp hài hoà giữa màu sắc, đường nét... thể hiện khả năng của một hoạ sĩ tài ba. Cho nên, dẫu chỉ đọc có một lần thì hai câu thơ ấy vẫn in đậm mãi mãi trong tâm hồn ta.
Vốn là một đệ tử của cửa Khổng sân Trình, lại học rộng hiểu nhiều nên Nguyễn Du đã tiếp thu được tinh hoa của những câu thơ cổ điển. Trên cơ sở đó, ông viết ra hai câu thơ có dấu ấn sáng tạo của riêng mình. Nguyễn Du tả cảnh thiên nhiên trong tiết Thanh minh giống như một bức hoạ tuyệt đẹp về mùa xuân:
Cỏ non xanh tận chân trời,
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa.
Thảm cỏ non trải rộng tới chân trời là gam màu làm nền cho bức tranh xuân. Trên cái nền màu xanh non ấy, điểm xuyết một vài bông hoa lê trắng. Màu sắc có sự hài hoà tới mức tuyệt diệu. Tất cả đều gợi lên vẻ đẹp riêng của mùa xuân: mới mẻ, tinh khôi và tràn đầy sức sống. Chữ điểm làm cho cảnh vật trở nên sinh động, có hồn.
Mới đọc qua, không ít người sẽ cho rằng hai câu thơ trên chỉ là sự chuyển thể thành lục bát hai câu thơ ngũ ngôn chữ Hán kia mà thôi. Nhưng đọc kĩ thì không hẳn là như thế.
Trong nguyên văn, nhà thơ cổ Trung Hoa tả màu xanh của cỏ nối liền với màu xanh của da trời và nhấn mạnh độ rộng, độ dài của không gian cùng hương thơm của cỏ. Còn câu thơ của Nguyễn Du lại thiên về miêu tả màu xanh mơn mởn của cỏ non để thông qua đó thể hiện sức sống, nhịp sống bừng bừng của mùa xuân. Màu xanh mướt của cỏ non không chỉ chiếm lĩnh vạn vật mà còn chiếm lĩnh tâm hồn, đem lại cho con người tình yêu thiên nhiên tha thiết.
Trên cái nền xanh mênh mông của cỏ non kéo dài đến tận chân trời, nổi bật lên một vài đốm trắng của hoa lê. Hai màu tương phản tôn thêm vẻ đẹp cho nhau. Cỏ càng xanh, hoa lê càng trắng và ngược lại. Tất cả đều thanh khiết, trong sáng tuyệt vời!
Nghệ thuật tả cảnh của Nguyễn Du có xa, có gần; có thấp, có cao; có diện, có điểm; có hình khối, đường nét; màu sắc hài hoà. Đơn giản mà hoàn mĩ, ngắn gọn mà hàm súc. Trong thơ có hoạ là vậy. Chỉ mười bốn chữ mà đủ cảnh, đủ tình, phản ánh sự mẫn cảm, tinh tế và tài năng sáng tạo điêu luyện của Nguyễn Du.