Chí khí anh hùng (trích Truyện Kiều)

1. Đọc chú thích, ta thấy rằng, đây là những hình tượng hướng đến những khái niệm có tính chất vũ trụ (“lòng bốn phương”), chỉ phẩm chất xuất chúng (“mặt phi thường”). Hai cụm từ này có quan hệ tương hỗ: những người anh hùng là những người xuất chúng, phi thường, phi phàm, đồng thời lại là con người có kích cỡ, tầm vóc vũ trụ chứ không phải là những người thường. Do đó, hiểu được các yếu tố thi pháp tả người anh hùng thường gắn liền với các hình tượng thiên nhiên, không gian vũ trụ trong thơ ca trung đại.

Các từ ngữ này chỉ thái độ trân trọng, kính phục của Nguyễn Du với Từ Hải: Ông dùng những từ ngữ có sắc thái tôn xưng như “trượng phu”, “lòng bốn phương”, “mặt phi thường”, dùng hình tượng chim bằng để nói về Từ Hải (chú ý, ở những đoạn khác, Nguyễn Du dùng từ “anh hùng” để gọi Từ Hải), từ “thoắt” thể hiện sự dứt khoát, mau lẹ, kiên quyết.

2. Lí tưởng anh hùng của Từ Hải bộc lộ qua ngôn ngữ Từ Hải: Không quyến luyến, bịn rịn vì tình yêu mà quên lí tưởng cao cả (nếu quyến luyến tức là chấp nhận cho Kiều đi theo, đó là thói thường nhi nữ). Hình ảnh thuộc phạm trù không gian là “mười vạn tinh binh” với bóng cờ, tiếng chiêng (hình ảnh và âm thanh) gợi nên khát vọng lớn lao, tầm vóc vũ trụ của người anh hùng xưa. Từ Hải còn khẳng định quyết tâm và sự tất yếu thành công qua từ chỉ thời gian: “Chầy chăng là một năm sau vội gì”. Một lời hẹn ước ngắn gọn, dứt khoát, chắc nịch, tương ứng với chữ “thoắt” ở trên.

3. Cách tả người anh hùng Từ Hải có hai đặc điểm: hình tượng có tính ước lệ và hình tượng con người vũ trụ. Người anh hùng là nhân vật lí tưởng truyền thống của văn học trung đại, các nhà văn đã tổng kết được những khuôn mẫu tả người anh hùng. Hai phương diện ước lệ và cảm hứng vũ trụ gắn bó chặt chẽ với nhau. “Lòng bốn phương” là khái niệm có nội hàm diễn tả lí tưởng, con người vũ trụ. Hình tượng “trông vời trời bể mênh mang” vừa ước lệ (không tả cái nhìn cụ thể) lại vừa tạo nên ấn tượng về tầm vóc vũ trụ của Từ Hải. Cũng như thế, có thể phân tích các hình tượng khác như bốn bể, chim bằng, gió mây. Người anh hùng còn có một nét đặc trưng nữa là suy nghĩ gọn, dứt khoát: “thoắt”, “thẳng rong”, “dứt áo ra đi”. Có thể liên hệ so sánh với những đoạn khác tả Từ Hải trong Truyện Kiều để thấy cái chung và cái riêng trong thi pháp tả người anh hùng ở mỗi đoạn.