I. VỀ CUỘC ĐỜI NGUYỄN TRÃI
Nhấn mạnh những điểm cơ bản về truyền thống gia đình, các sự kiện chính trong cuộc đời Nguyễn Trãi, cuối cùng chốt lại hai điểm cơ bản
- Nguyễn Trãi là bậc đại anh hùng dân tộc, một nhân vật toàn tài hiếm có, danh nhân văn hóa thế giới.
- Một con người phải chịu những oan khiên thảm khốc nhất trong lịch sử chế độ phong kiến Việt Nam.
II. VỀ THƠ VĂN NGUYỄN TRÃI
- Sự nghiệp thơ văn:
+ Nguyễn Trãi là tác giả xuất sắc ở nhiều thể loại văn học, trong sáng tác chữ Hán hay chữ Nôm, văn chính luận hay thơ trữ tình đều có những thành tựu nghệ thuật lớn.
+ Nguyễn Trãi là người khai sáng thơ ca tiếng Việt.
- Giá trị văn chương:
Thơ văn Nguyễn Trãi có giá trị cao về nội dung và nghệ thuật với những biểu hiện hết sức phong phú. Có thể đi sâu vào một số điểm chính:
+ Về nội dung: Văn chương Nguyễn Trãi mang tinh thần chiến đấu vì độc lập dân tộc, vì đạo lí chính nghĩa. Tư tưởng yêu nước và tư tưởng nhân nghĩa này có cả trong những tác phẩm viết về quốc gia đại sự trong những áng văn chính luận như Quân trung từ mệnh tập, Đại cáo bình Ngô, văn loại... và cả trong những áng thơ trữ tình đậm cảm xúc cá nhân như Ức trai thi tập (chữ Hán), Quốc âm thi tập (chữ Nôm). Tư tưởng Nguyễn Trãi là đỉnh cao kết tinh của tư tưởng Việt Nam thời trung đại. Ý thức dân tộc ở Nguyễn Trãi phát triển rất cao, rất sâu sắc (có thể so sánh ý thức dân tộc trong Đại cáo bình Ngô với bài thơ Sông núi nước Nam). Quan niệm sức mạnh yêu nước vô địch là bắt nguồn từ “chí nhân”, “đại nghĩa”, bắt nguồn từ nhân nghĩa là một tư tưởng lớn, độc đáo của dân tộc Việt Nam khi đó, mà Nguyễn Trãi là người phát ngôn, kết tinh.
Cần làm nổi bật vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi qua thơ văn với sự kết hợp hài hòa giữa người anh hùng vĩ đại và “con người trần thế nhất trần gian” trong hồn thơ Ức Trai. Nhấn mạnh khía cạnh con người nhân bản trong người anh hùng Nguyễn Trãi: đau nỗi đau con người, yêu tình yêu của con người. Chọn phân tích một số câu thơ hay của Nguyễn Trãi, viết về tình yêu thiên nhiên, tình quê hương, tình cha con, tình bạn:
- Khách đến chim mừng hoa xảy động
Chè tiên (nấu) nước ghín (gánh) nguyệt đeo về.
(Thuật hứng - bài 3)
- Cây rợp chồi cành, chim kết tổ
Ao quang mấu ấu, cá nên bày.
(Ngôn chí - bài 11)
- Bao giờ nhà dựng đầu non
Pha trà nước suối gối hòn đá ngơi.
(Hà thì kết ốc phong vân hạ.
Cấp giản phanh trà chẩm thạch miên.)
(Loạn hậu đáo Côn Sơn cảm tác)
- Quân thân chưa báo lòng canh cánh
Tình phụ cơm trời, áo cha.
(Ngôn chí – bài 7)
- Láng giềng một áng mây nổi
Khách khứa hai ngàn núi xanh
Có thuở tiếng thăm bạn cũ
Lòng thơ ngàn dặm nguyệt ba canh.
(Bảo kính cảnh giới – bài 42)
+ Về nghệ thuật: Văn chương Nguyễn Trãi là thành tựu nghệ thuật mang ý nghĩa kết tinh trên cả hai bình diện cơ bản nhất là thể loại và ngôn ngữ.
II. TỔNG KẾT
- Về cuộc đời, con người Nguyễn Trãi: Bậc đại anh hùng dân tộc, nhân vật toàn tài hiếm có, nhà văn nhà thơ kiệt xuất, danh nhân văn hóa, chịu những oan khiên thảm khốc tới mức cũng hiếm có trong lịch sử Việt Nam dưới thời phong kiến.
- Về thơ văn: Thành tựu lớn trong sáng tác chữ Hán và chữ Nôm, chính luận và trữ tình, phản ánh vẻ đẹp, tâm hồn người anh hùng vĩ đại và con người đời thường, bình dị, Nguyễn Trãi là nhà văn chính luận kiệt xuất, nhà thơ trữ tình sâu sắc, người mở đường cho sự phát triển của thơ tiếng Việt.
GỢI Ý GIẢI BÀI TẬP
- Trên cơ sở câu hỏi 3 phần Hướng dẫn học bài, HS nói lên những cảm nhận riêng về vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi mà em cho là sâu sắc nhất.
- Phân tích một số nội dung thơ văn Nguyễn Trãi để làm sáng tỏ Nguyễn Trãi có sự kết hợp hài hòa giữa người anh hùng vĩ đại và con người bình thường:
+ Tư tưởng nhân nghĩa, lí tưởng độc lập dân tộc qua Đại cáo bình Ngô.
+ Tình yêu thiên nhiên, tình cha con, tình bạn, nỗi đau trước nghịch cảnh éo le, trước thói đời đen bạc qua dẫn chứng.