B. CÁC TÁC PHẨM THƠ – TRUYỆN HIỆN ĐẠI
I. CÁC TÁC PHẨM THƠ
1. ĐỒNG CHÍ
1.1. Những điều cần lưu ý về tác giả và tác phẩm
1.1.1. Tác giả
- Chính Hữu tên thật: Trần Đình Đắc. Sinh năm 1926 mất năm 2007. Quê ở Can Lộc - Hà Tĩnh. Ông là nhà thơ – chiến sĩ trong suốt thời kỳ chống Pháp – Mỹ. Ông được trao tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học - nghệ thuật đợt hai năm 2000.
- Sáng tác chủ yếu tập trung vào hình ảnh người lính và hai cuộc kháng chiến. Đặc biệt là tình cảm đồng chí, đồng đội, sự gắn bó của tiền tuyến với hậu phương.
- Phong cách thơ: Bình dị, cảm xúc dồn nén, vừa thiết tha, trầm hùng lại vừa sâu lắng, hàm súc.
1.1.2. Tác phẩm
a. Hoàn cảnh sáng tác
Bài thơ sáng tác vào mùa xuân năm 1948, thời kì đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp
b. Nội dung chính
Bài thơ nói về tình đồng chí, đồng đội thắm thiết, sâu nặng của những người lính cách mạng, đồng thời còn làm hiện lên hình ảnh chân thực, giản dị mà cao đẹp của anh bộ đội cụ Hồ thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp.
1.2. Bài luyện tập
1.2.1.Bài tập 1
Một bạn học sinh viết: “Cơ sở của tình đồng chí đã được thể hiện rõ qua khổ thơ đầu của bài thơ "Đồng chí". Em hãy lấy câu đó làm câu mở đoạn để triển khai tiếp đoạn văn Tổng hợp - Phân tích - Tổng hợp hoặc diễn dịch phân tích 7 câu thơ đầu.
Gợi ý viết phần thân đoạn
- Mở đầu bằng hai câu thơ đối nhau rất chỉnh:
“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”
- Tác giả cho ta thấy những người lính đều là con em của những người nông dân từ các miền quê nghèo hội tụ về đây trong đội ngũ → cùng hoàn cảnh nghèo khó.
“Anh với tôi đôi người xa lạ
Tự phương trời chẳng hẹn quen nhau”
- Từ “đôi” chỉ hai người, hai đối tượng chẳng thể tách rời nhau kết hợp với từ “xa lạ” làm cho ý xa lạ được nhấn mạnh hơn.
- Từ phương trời tuy chẳng quen nhau nhưng cùng đồng điệu trong nhịp đập của trái tim, cùng tham gia chiến đấu, giữa họ đã nảy nở một thứ tình cảm cao đẹp: Tình đồng chí - tình cảm ấy không phải chỉ là cùng cảnh ngộ mà còn là sự gắn kết trọn vẹn cả về lý trí, lẫn lý tưởng và mục đích cao cả: chiến đấu giành độc lập tự do cho Tổ quốc.
“Súng bên súng, đầu sát bên đầu
Đêm rét đắp chung thành đôi tri kỉ
Đồng chí!”
- Cả 7 câu thơ có duy nhất một từ “chung" nhưng bao hàm nhiều ý: chung cảnh ngộ, chung giai cấp, chung chí hướng, chung một khát vọng...
- Hai tiếng “Đồng chí” kết thúc khổ thơ thật đặc biệt, sâu lắng → như một nốt nhạc làm bừng sáng cả bài thơ, là kết tinh của một tình cảm cách mạng mới mẻ chỉ có ở thời đại mới.
1.2.2. Bài tập 2
a. Cho câu thơ: “Ruộng nương anh gửi bạn thân cày”, em hãy chép chính xác 9 câu thơ tiếp theo.
b. Hãy cho biết nội dung chính của 10 câu thơ em vừa chép là gì? Viết đoạn văn quy nạp (khoảng 10 câu) phân tích đoạn thơ đó.
Gợi ý
a. Chép chính xác đoạn thơ:
“Ruộng nương anh gửi bạn thân cày
Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính.
Anh với tôi biết từng cơn ớn lạnh
Sốt run người vừng trán ướt mồ hôi.
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.”
b. Nội dung chính của đoạn thơ trên là:
Diễn tả những biểu hiện cụ thể vẻ đẹp và sức mạnh của tình đồng chí đồng đội.
Viết đoạn văn phân tích cần đảm bảo các nội dung sau:
- Đó là sự cảm thông sâu xa những tâm tư, nỗi lòng thầm kín của nhau. Đối với người nông dân thì làm ruộng là rất quan trọng nhưng họ đã gửi bạn thân cày và gian nhà thì "mặc kệ" gió lung lay , hai câu nói rất dứt khoác thể hiện rõ cái lòng quyết tâm giải phóng đất nước và dân tộc của họ. Tuy dứt khoát như thế nhưng trong họ vẫn có cái nỗi nhớ, cái nỗi nhớ về quê hương, cái nỗi nhớ về cái làng, nỗi nhớ về gia đình. Hình ảnh "Giếng nước, gốc đa" là hình ảnh ẩn dụ cho những con người ở quê hương hay những gia đình nhớ mong những người lính đã tham gia vào kháng chiến:
“Ruộng nương anh gửi bạn thân cày
Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay
Giếng nước gốc đa nhớ người ra lính.”
- Không chỉ chia sẻ cùng nhau những niềm vui, nỗi buồn hay các câu chuyện tâm tình nơi quê nhà mà họ còn giúp nhau vượt qua thiếu thốn về vật chất, tiếp thêm cho nhau sức mạnh để cùng vượt qua những cơn ớn lạnh - “Sốt run người vừng trán ướt mồ hôi”.
- Những hình ảnh thơ được đưa ra rất chân thực nhưng cô đọng và gợi cảm biết bao → diễn tả sâu sắc sự gắn bó đồng cam cộng khổ của các anh, giúp các anh vượt qua mọi thiếu thốn gian truân, cực nhọc của đời lính Cách mạng hào hùng.
- Họ đã tìm đến với nhau nắm tay nhau truyền hơi ấm cho nhau để cùng nhau vượt qua mọi gian khổ. Cử chỉ “thương nhau tay nắm lấy bàn tay” thật cảm động, chứa chan tình cảm chân thành.
- Trong suốt cuộc kháng chiến trường kỳ, đầy gian lao vất vả ấy, tình cảm đồng chí đã đi vào chiều sâu của cuộc sống và tâm hồn người chiến sĩ để trở thành những kỉ niệm không bao giờ quên.
⇒ Bài thơ “Đồng chí" không rực rỡ chiến công mà rực rỡ tình đồng đội. Điều đó đã góp phần làm nên bao chiến công hiển hách.
1.2.3. Bài tập 3
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo”.
a. Những câu thơ trên được trích từ tác phẩm nào? Của ai? Trình bày những hiểu biết của em về tác giả và hoàn cảnh sáng tác bài thơ
b. Theo em có thể bỏ đi một trong hai từ “cạnh” và “bên” trong câu thơ thứ hai được không? Vì sao?
c. Ba câu thơ trên gợi cho em nhớ tới bài thơ nào đã học trong chương trình Ngữ văn lớp 9? Điểm giống nhau của hai bài thơ đó là gì?
d. Viết một đoạn văn ngắn từ 9 đến 12 câu theo phép luận luận Tổng hợp - Phân tích - Tổng hợp để phân tích cái hay mà em cảm nhận được từ ba câu thơ trên. Chỉ ra các phép liên kết em đã sử dụng trong đoạn văn.
Gợi ý
Gợi ý trả lời phần b:
- Chính Hữu đã đề liên tiếp hai từ đồng nghĩa “cạnh”, “bên” trong một câu thơ. Đây là dụng ý nghệ thuật đem lại hiệu quả sâu sắc trong diễn đạt:
- Nhấn mạnh sự kề vai sát cánh của đồng chí, đồng đội trong thời khắc thiêng liêng: Trước trận đánh - Thời khắc mà sự sống còn rất mong manh
- Làm cho âm hưởng của câu thơ chắc khỏe kéo dài, tạo cho người đọc cảm nhận những giây phút bên nhau của người lính như dài hơn, thiêng liêng hơn, nhấn mạnh sự gắn bó khăng khít bền chặt giữa những người lính. Cả không gian mênh mông “rừng hoang sương muối", bỗng nồng ấm trong tình đồng đội.
Gợi ý trả lời phần d:
- Ba câu thơ kết thúc bài thơ “Đồng chí” là bức tranh đẹp về tình đồng chí, là biểu tượng đẹp về cuộc đời người chiến sĩ.
“Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo”.
- Trong cảnh “rừng hoang sương muối” – rừng mùa đông ở Việt Bắc sương muối phủ đầy trời, nhưng những người lính vẫn đứng cạnh bên nhau, im lặng, phục kích chờ giặc tới. Từ “chờ” → thế chủ động
- Hai câu thơ đối nhau thật chỉnh và gợi cảm giữa khung cảnh và toàn cảnh. Khung cảnh lạnh lẽo, buốt giá. Toàn cảnh là tình cảm ấm nồng của người lính với đồng đội của anh → Ca ngợi sức mạnh của tình đồng đội đã giúp người lính vượt lên tất cả sự khắc nghiệt của thời tiết. Tình đồng đội đã sưởi ấm lòng các anh giữa rừng hoang mùa đông và sương muối buốt giá.
- Hình ảnh “Đầu súng trăng treo” là có thật trong cảm giác, được nhận ra từ những đêm hành quân, phục kích chờ giặc. Nhưng đây là hình ảnh đẹp nhất, gợi bao liên tưởng phong phú: Súng và trăng là gần và xa, là chiến sĩ và thi sĩ, là thực tại và mơ mộng. Tất cả đã hòa quyện, bổ sung cho nhau trong cuộc đời người lính cách mạng. Câu thơ như nhãn tự của cả bài, vừa mang tính hiện thực, vừa mang sắc thái lãng mạn, là một biểu tượng cao đẹp của tình đồng chí thân thiết.
- Ba câu thơ là bức tranh đẹp, là biểu tượng đẹp giàu chất thơ về tình đồng chí, đồng đội.