I. DÀN Ý

1. Mở bài:

* Giới thiệu vài nét về tác giả:

- Nguyễn Khắc Viện là một bác sĩ, đồng thời là một nhà báo, nhà văn.

- Ông rất quan tâm đến vấn đề sức khoẻ cộng đồng và viết nhiều tài liệu nghiên cứu, hướng dẫn mọi người nâng cao sức khoẻ.

- Bài Ôn dịch, thuốc lá trích trong cuốn Từ thuốc lá đến ma tuý - Bệnh nghiện, Nhà xuất bản Giáo dục xuất bản năm 1992. Tác giả viết bài này để ủng hộ chủ trương cấm hút thuốc của Nhà nước ta.

2. Thân bài:

* Tác hại ghê gớm của thuốc lá:

- Tác giả so sánh thuốc lá với các nạn ôn dịch làm chết nhiều người trên thế giới trong lịch sử từ trước tới nay như dịch hạch, thổ tả, si-đa...

- Nhận xét: Nhận định trên chính là luận đề của văn bản. Cách đặt vấn đề như vậy thật độc đáo, thu hút sự quan tâm của người đọc, nhấn mạnh tầm quan trọng của vấn đề được đặt ra.

* Ôn dịch thuốc lá đang đe doạ sức khoẻ và tính mạng loài người nặng hơn cả AIDS.

- Tác hại của thuốc lá ngấm ngầm, lâu dài nhưng rất đáng sợ. Nó gặm nhấm sức khoẻ người hút theo kiểu tằm ăn lá dâu.

- Các chất độc trong khói thuốc lá là thứ giặc vô hình, khó thấy, khó đối phó: Nó đánh lừa cảm giác của con người.

- Tác giả chứng minh tác hại của khói thuốc đối với tất cả các bộ phận trong cơ thể: mũi, họng, phổi, máu, não, da... Khói thuốc lá gây ung thư và các bệnh tim mạch nguy hiểm, khó chữa như huyết áp cao, tắc động mạch, nhồi máu cơ tim, gây đột quỵ...

- Khói thuốc còn gián tiếp gây hại cho sức khoẻ cộng đồng.

*Thuốc lá gây tổn hại lớn cho kinh tế gia đình và kinh tế quốc dân:

- Người hút thuốc tiêu tốn tiền bạc vô ích. Lúc bị bệnh vừa mất sức lao động vừa mất nhiều tiền thuốc men, kéo theo vài người phải nghỉ làm để phục vụ.

- Hằng năm, người hút đốt nhiều tỉ đồng ra khói, rất lãng phí, trong khi đất nước còn nghèo.

- Tệ nghiện thuốc lá làm nảy sinh ra những tệ nạn xã hội khác...

* Thái độ của tác giả:

- Phê phán tệ nghiện thuốc lá. Người lớn nghiện nêu gương xấu cho con em. Không ít học sinh tập tành hút thuốc.

- Nhà trường và gia đình phải giáo dục, phát hiện và ngăn chặn kịp thời. Giáo viên làm gương cho học sinh noi theo.

* Những giải pháp tích cực để khống chế và đi đến xoá bỏ tệ nghiện thuốc lá:

- Học tập nhiều nước tiên tiến trên thế giới: cấm quảng cáo thuốc lá, cấm hút thuốc lá ở nơi công cộng, cấm bán thuốc lá cho trẻ em dưới 18 tuổi.

- Tuyên truyền, vận động mọi người bỏ thuốc lá. Đưa chủ đề tác hại của thuốc lá vào chương trình phổ thông để giáo dục cho học sinh.

- Đẩy lùi tệ nghiện thuốc lá từ gia đình đến nhà trường và ngoài xã hội. Tiến tới một cuộc sống không có thuốc lá.

3. Kết bài:

- Tệ nghiện thuốc lá cũng là một nạn “ôn dịch” nguy hiểm cần phải xoá bỏ.

- Nhà nước cùng toàn dân cần có những biện pháp triệt để hơn trong việc tiêu diệt thuốc lá nhằm bảo đảm sức khoẻ của từng cá nhân và cả dân tộc.

II. BÀI LÀM

Là một bác sĩ lâu năm giàu kinh nghiệm, tác giả Nguyễn Khắc Viện đã viết bài Từ thuốc lá đến ma tuý để phân tích tác hại to lớn của thuốc lá đối với đời sống cá nhân và cộng đồng, thông qua đó nêu lên quyết tâm chống thuốc lá của Nhà nước ta. Đoạn Ôn dịch, thuốc lá được trích từ văn bản này.

Trước hết, ta nên hiểu tựa đề trên như thế nào cho đúng?

Thuốc lá là cách nói tắt của tệ nghiện thuốc lá. Ôn dịch là từ dân gian dùng để chỉ chung các loại bệnh nguy hiểm, dễ lây lan và làm chết người hàng loạt. Ví dụ dịch tả, dịch HIV, SARS... Tác giả so sánh tác hại đáng sợ của thuốc lá với hậu quả ghê gớm của ôn dịch là rất chính xác. Từ Ôn dịch còn được dân gian dùng làm tiếng chửi rủa với hàm ý ghê tởm. Có thể diễn giải một cách cụ thể ý nghĩa của tựa đề bài văn như sau: Thuốc lá là một thứ ôn dịch.

Cấu trúc văn bản này chia thành bốn phần:

Phần 1: Từ đầu... đến nặng hơn cả AIDS: Nhận xét khái quát về tác hại của thuốc lá.

Phần 2: Tiếp theo... đến tổn hao sức khoẻ: Chứng minh tác hại cụ thể của thuốc lá đối với sức khoẻ người hút.

Phần 3: Tiếp theo... đến con đường phạm pháp: Nêu tác hại của khói thuốc lá đối với những người không hút.

Phần còn lại: Cảm nghĩ và lời bình của tác giả.

Mở đầu đoạn trích, tác giả nêu nhận xét chung về hậu quả ghê gớm của những nạn dịch từ trước đến nay và lấy đó làm cơ sở để khẳng định tác hại nghiêm trọng của thuốc lá: Dịch hạch, thổ tả, hàng vạn hàng triệu người chết, nhờ tiến bộ y học, loài người hầu như đã diệt trừ được những dịch khủng khiếp ấy. Nhưng vào cuối thế kỉ này lại xuất hiện những ôn dịch khác. Cả thế giới đang lo âu về nạn AIDS, chưa tìm ra giải pháp, thì nhiều nhà bác học, sau mấy chục năm và hơn năm vạn công trình nghiên cứu đã lớn tiếng báo động: Ôn dịch thuốc lá đang đe doạ sức khoẻ và tính mạng loài người còn nặng hơn cả AIDS.

Câu cuối này chính là luận đề của văn bản. Phần sau giải thích và chứng minh cho luận đề. Cách đặt vấn đề như vậy thật độc đáo. Tác giả dùng phương pháp tăng cấp để thu hút sự chú ý của người đọc và nhấn mạnh tầm quan trọng của vấn đề được đặt ra trong bài viết của mình.

Ở phần 2, tác giả khẳng định rằng thuốc lá đã và đang đe doạ sức khoẻ và tính mạng loài người. Tác giả đã mượn câu nói nổi tiếng của nhà quân sự thiên tài Trần Hưng Đạo: Nếu giặc đánh như vũ bão thì không đáng sợ, đáng sợ là giặc gặm nhấm như tằm ăn dâu để so sánh những khó khăn trong việc chống thuốc lá không kém gì việc chống giặc ngoại xâm. Khói thuốc lá được ví như thứ giặc vô hình, rất khó đối phó. Các chất độc trong khói thuốc không tàn phá ngay một lúc sức khoẻ con người mà nó gặm nhấm từng chút một theo kiểu tằm ăn lá dâu, rốt cuộc là không còn gì cả. Người hút không thấy ngay tác hại của thuốc lá và càng không hề biết rằng hơn bốn ngàn chất độc trong khói thuốc lá có khả năng gây ra những bệnh hiểm nghèo. Ngược lại, họ còn thấy sảng khoái, thư giãn khi ngậm điếu thuốc phì phèo nhả khói, thậm chí còn coi đó là một biểu tượng quý trọng (!) Nhiều thiếu niên còn lấy thuốc lá để chứng tỏ là mình “sành điệu” và khẳng định rằng mình đã lớn. Tại sao mọi người lại có thái độ chủ quan, coi nhẹ tác hại của thuốc lá như vậy? Bởi vì, người hút thuốc lá không lăn đùng ra chết, không say bê bết như người uống rượu nên không sợ.

Ở phần 2, tác giả đã phân tích cặn kẽ và nêu ra hàng loạt dẫn chứng cụ thể để chứng minh mức độ nguy hại của khói thuốc:

Khói thuốc lá chứa nhiều chất độc, thấm vào cơ thể. Nạn nhân đầu tiên là những lông rung của những tế bào niêm mạc ở vòm họng, ở phế quản, ở nang phổi bị chất hắc ín trong khói thuốc lá làm tê liệt. Các lông mao này có chức năng quét dọn bụi bặm và các vi khuẩn theo luồng không khí tràn vào phế quản và phổi; khi các lông mao ngừng hoạt động, bụi và vi khuẩn không được đẩy ra ngoài nữa, tích tụ lại gây ho hen và sau nhiều năm gây viêm phế quản.

Trong khói thuốc lá lại có chất ô-xít các-bon, chất này thấm vào máu, bám chặt các hồng cầu không cho chúng tiếp cận ôxi nữa. Không lạ gì sức khoẻ của người nghiện thuốc ngày càng sút kém. Thấm vào các tế bào, chất hắc ín lại thường gây ra ung thư. Ta đến bệnh viện K sẽ thấy rõ: Bác sĩ viện trưởng cho biết trên 80% ung thư vòm họng và ung thư phổi là do thuốc lá.

Ta đến Viện Nghiên cứu các bệnh tim mạch, bác sĩ viện trưởng cho biết: Chất ni-cô-tin của thuốc lá làm các động mạch co thắt lại, gây những bệnh nghiêm trọng như huyết áp cao, tắc động mạch, nhồi máu cơ tim. Có thấy một bệnh nhân bị tắc động mạch chân lên những cơn đau như thế nào, rồi phải cắt dần từng ngón chân đến cả bàn chân; có thấy những người 40 - 50 tuổi đã chết đột xuất vì nhồi máu cơ tim; có thấy những khối ung thư ghê tởm mới nhận ra tác hại ghê gớm của thuốc lá.

Cuối cùng, tác giả kết luận về tác hại ghê gớm của khói thuốc lá không chỉ đối với sức khoẻ con người mà còn đối với các lĩnh vực khác trong xã hội, cao hơn nữa là cả nền kinh tế quốc dân:

Không cần nhắc đến những việc nghiêm trọng như vậy, chỉ riêng bệnh viêm phế quản của hàng triệu người cũng đã làm mất bao nhiêu ngày công lao động và làm tổn hao sức khoẻ cộng đồng.

Vậy thì những bệnh nặng hơn do thuốc lá gây ra như ung thư, tim mạch... sẽ làm tổn hao bao nhiêu tiền của cho người bệnh và công sức của những người phải bỏ việc để phục vụ bệnh nhân? Rõ ràng, thuốc lá gây thiệt hại rất lớn cho bản thân, gia đình và xã hội.

Bên cạnh việc nêu lên tác hại của khói thuốc lá đối với bản thân người hút, tác giả còn nêu ra tác hại đối với cả những người không hút thuốc. Để làm nổi bật điều này, tác giả nhắc lại những lời chống chế thường gặp ở những người nghiện hút: Tôi hút, tôi bị bệnh, mặc tôi! Bằng những lập luận chặt chẽ, dẫn chứng sinh động và cả sự bức xúc, tác giả đã bác bỏ luận điệu sai lầm ấy

Xin đáp lại: Hút thuốc là quyền của anh, nhưng anh không có quyền đầu độc những người ở gần anh. Anh uống rượu say mèm, anh làm anh chịu. Nhưng hút thuốc thì người gần anh cũng hít phải luồng khói độc. Điều này hàng nghìn công trình nghiên cứu đã chứng minh rất rõ. Vợ con, những người làm việc cùng phòng với những người nghiện thuốc cũng bị nhiễm độc, cũng đau tim mạch, viêm phế quản, cũng bị ung thư. Anh có quyền hút, nhưng có mặt người khác, xin mời anh ra ngoài sân, ngoài hành lang mà hút. Tội nghiệp thay những cái thai còn nằm trong bụng mẹ, chỉ vì có người hút thuốc ngồi cạnh mẹ mà thai bị nhiễm độc, rồi mẹ đẻ non, con sinh ra đã suy yếu. Hút thuốc cạnh một người đàn bà có thai quả là một tội ác. Bố và anh hút, chú bác hút không những đầu độc con em mình mà còn nêu gương xấu...

Tác giả đã cụ thể hoá hai khái niệm được các nhà nghiên cứu y học sử dụng là hút thuốc lá chủ động và hút thuốc lá bị động. Người không hút nhưng thường xuyên phải hít khói thuốc cũng bị ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ. Bản thân người hút tự làm hại mình đồng thời cũng làm hại bao nhiêu người khác. Đây là điều mà mọi người cần biết và lên án.

Để chứng minh thuốc lá gây thiệt hại như thế nào về mặt kinh tế, tác giả đã lấy dẫn chứng từ xã hội Âu - Mỹ xa xôi để so sánh với nước ta:

Tỉ lệ thanh thiếu niên hút thuốc ở các thành phố lớn nước ta ngang với tỉ lệ các thành phố Âu - Mĩ. Chỉ có khác là với một thanh niên Mĩ, 1 đô la mua một bao thuốc lá là một khoản tiền nhỏ, còn đối với một thiếu niên Việt Nam, muốn có 15.000 đồng mua một bao 555 - (giá hiện nay là sáu mươi ngàn đồng) vì đã hút là phải hút thuốc sang - chỉ có một cách là trộm cắp. Trộm một lần, quen tay. Từ điếu thuốc sang cốc bia rồi đến ma tuý, con đường phạm pháp thực ra đã mở đầu với điếu thuốc.

Cứ tưởng điếu thuốc lá là chuyện nhỏ không đáng kể nhưng thực ra nó không nhỏ chút nào. Trung bình mỗi năm có bao nhiêu tỉ đồng bị đốt thành khói, trong khi đó đời sống vật chất của nhiều người vẫn ở mức nghèo khổ ?! Người nghiện hút có tiền mua thuốc đã đành, còn không thì khi thấy người khác hút là lên cơn thèm, đành chìa tay xin hoặc nhặt nhạnh từng mẩu thuốc lá thừa người khác vứt đi. Tư cách lúc ấy thật thảm hại. Tệ hơn nữa là lấy trộm tiền của gia đình để mua thuốc hút và sau đó thì chuyện nhúng tay vào những việc xấu xa và sa chân vào vòng tù tội chỉ còn trong gang tấc.

Từ góc độ của một nhà giáo dục, tác giả chỉ ra rằng: Bố và anh hút thuốc, chú bác hút không những đầu độc con em mình mà còn nêu gương xấu... Người lớn hút thuốc trước mặt trẻ em, lấy điếu thuốc làm một cử chỉ cho biểu tượng quý trọng, chính là đã đẩy con em vào con đường phạm pháp.

Đúng như vậy! Ngày nay, không ít học sinh Trung học cơ sở và Trung học phổ thông đã tập tành phì phèo điếu thuốc trên môi. Không chỉ nam mà cả nữ. Đó là những hình ảnh không đẹp về tuổi học trò trong trắng, hồn nhiên. Nhà trường và gia đình cần lưu tâm khuyên nhủ và ngăn chặn kịp thời.

Trước những tác hại ghê gớm của thuốc lá, tác giả đã bày tỏ sự bức xúc của mình và đưa ra một số giải pháp tích cực để khống chế và dần dần đi đến việc cấm sản xuất và sử dụng thuốc lá trên phạm vi toàn thế giới:

Ngày nay, đi các nước phát triển, đâu đâu cũng nổi lên chiến dịch chống thuốc lá. Người ta cấm hút thuốc ở tất cả những nơi công cộng, phạt nặng những người vi phạm (Ở Bỉ, từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đô la, tái phạm 500 đô la). Khắp nơi, những tài liệu, khẩu hiệu chống thuốc lá dần dần lấn át những quảng cáo của các hãng thuốc lá. Và nhiều nước đã cấm quảng cáo thuốc lá trên báo chí, vô tuyến truyền hình. Chỉ trong vài năm, chiến dịch chống thuốc lá này đã làm giảm hẳn số người hút, và người ta đã thấy triển vọng có thể nêu lên khẩu hiệu cho những năm cuối thế kỉ XX: “Một châu Âu không còn thuốc lá”. Nước ta khác với các nước châu Âu, đang còn trong tình trạng có nhiều bệnh tật do vi trùng, kí sinh trùng gây ra, nay lại theo đòi các nước phát triển, nhiễm thêm các bệnh do thuốc lá; sốt rét, bệnh phong, lao, ỉa chảy chưa thanh toán được, lại ôm thêm ôn dịch thuốc lá này. Nghĩ đến mà kinh! Đã đến lúc mọi người phải đứng lên chống lại, ngăn ngừa nạn ôn dịch này.

Trong những năm gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đưa chủ đề tác hại của thuốc lá vào chương trình Ngữ văn ở trung học cơ sở để giúp học sinh nhận thức được tác hại ghê gớm của thuốc lá và hạn chế dần tệ hút thuốc lá trong cán bộ, công nhân viên, đặc biệt là đội ngũ giáo viên, những người mà hai lá phổi của họ là “công cụ” quan trọng nhất của nghề dạy học. Riêng đối với học sinh, khi đã nhận thức đầy đủ về tác hại của thuốc lá, các em sẽ lánh xa tệ nghiện hút và góp phần đẩy lùi tệ nghiện thuốc lá trong gia đình cũng như ngoài xã hội.

Giống như ôn dịch, nạn nghiện thuốc lá rất dễ lây lan và gây những tổn thất nghiêm trọng cho sức khoẻ và tính mạng con người. Nạn nghiện thuốc lá còn nguy hiểm hơn cả ôn dịch bởi nó gặm nhấm sức khoẻ nên người ta khó nhận biết. Bên cạnh đó nó còn gây ra tác hại nhiều mặt đối với cuộc sống gia đình và xã hội. Bởi vậy, muốn tiêu diệt thuốc lá, mọi người cần phải có quyết tâm cao và biện pháp triệt để hơn cả việc phòng chống những nạn ôn dịch khác.