Câu 1. Những gì đã gợi lên trong lòng nhân vật “tôi” kỉ niệm về buổi tựu trường đầu tiên? Đọc toàn bộ truyện ngắn, em thấy những kỉ niệm này được nhà văn diễn tả theo trình tự như thế nào?
Từ hiện tại, nhân vật “tôi” nhớ về dĩ vãng: Đó là những chuyển biến của trời đất vào độ cuối thu và hình ảnh mấy em nhỏ rụt rè núp dưới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trường gợi cho nhân vật “tôi” nhớ về buổi tựu trường đầu tiên cùng những kỉ niệm trong sáng khó quên.
Những kỉ niệm ấy tái hiện trong kí ức theo trình tự thời gian: cảnh sắc hai bên đường và cảm giác háo hức của nhân vật “tôi” khi được mẹ dẫn tới trường; tâm trạng bỡ ngỡ khi nhìn ngắm ngôi trường và mọi người xung quanh; lo lắng lúc phải rời tay mẹ để theo thầy giáo mới vào lớp. Cuối cùng là tâm trạng hồi hộp của cậu bé lúc ngồi vào chỗ của mình và bắt đầu buổi học đầu tiên.
Những kỉ niệm ấy hiện lên tuần tự, rõ ràng, chứng tỏ chúng đã in sâu vào tâm trí nhân vật, trở thành dấu ấn không thể phai mờ.
Câu 2. Tìm những hình ảnh, chi tiết chứng tỏ tâm trạng hồi hộp, cảm giác bỡ ngỡ của nhân vật “tôi” khi cùng mẹ đi trên đường tới trường, khi nghe gọi tên và phải rời bàn tay mẹ cùng các bạn vào lớp, khi ngồi trong lớp đón giờ học đầu tiên.
+ Khi cùng mẹ đi trên đường tới trường:
- Tâm trạng hồi hộp, cảm giác mới mẻ của cậu bé khi được mẹ dắt đi trên con đường tới trường được tác giả diễn tả rất chân thực và tinh tế: Con đường này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhưng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi... Cậu bé đã nhanh chóng tìm ra nguyên nhân của sự thay đổi lạ lùng ấy: ...vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học.
- Cậu bé không chỉ nhìn thấy sự thay đổi của khung cảnh bên ngoài mà còn cảm thấy cả sự thay đổi lớn lao bên trong, cảm thấy mình trang trọng và đứng đắn với bộ quần áo mới và mấy quyển vở mới trong tay. Cậu thấy mình đã lớn, cho nên tất cả mọi thứ đều phải thay đổi. Chính suy nghĩ và cảm nhận ấy khiến cho mọi cử chỉ, điệu bộ của cậu bé đều trở nên lúng túng, vụng về, khác hẳn ngày thường.
- Không muốn thua kém bạn bè, cậu xin mẹ được cầm cả bút thước. Nghe mẹ bảo để mẹ cầm thì trong óc cậu bé nảy ra ý nghĩ thật ngây thơ: ...chắc chỉ người thạo mới cầm nổi bút thước.
- Cậu bé choáng ngợp trước cảnh sân trường làng Mĩ Lí dày đặc cả người. Người nào áo quần cũng sạch sẽ, gương mặt cũng vui tươi và sáng sủa. Cậu nhớ lại thái độ dửng dưng, xa lạ của mình về ngôi trường lúc cậu chưa đi học. Nhưng giờ đây, lúc sắp sửa thành học trò, cậu bỗng thấy ngôi trường trông vừa xinh xắn vừa oai nghiêm như cái đình làng Hoà Ấp. Sân nó rộng, mình nó cao hơn trong những buổi trưa hè đầy vắng lặng. Cảm thấy mình quá nhỏ bé so với ngôi trường nên cậu đâm ra lo sợ vẩn vơ.
+ Khi nghe thầy giáo gọi tên và phải rời bàn tay mẹ cùng các bạn đi vào lớp:
- Buổi học đầu tiên, các cô cậu học trò sáu, bảy tuổi phải thử sức với chính mình. Giây phút đợi chờ thầy gọi tên vào lớp cũng đầy thấp thỏm, lo âu: Nghe gọi đến tên, tôi tự nhiên giật mình và lúng túng.
- Cậu bé bỗng cảm thấy sợ hãi khi sắp phải rời bàn tay ấm áp dịu dàng của mẹ. Trong đám trẻ, những tiếng khóc bật ra rất tự nhiên khiến cậu bất giác quay lưng lại rồi dúi đầu vào lòng mẹ... nức nở khóc theo. Cậu hoang mang vì cảm thấy mình bước vào một thế giới khác và chưa lần nào thấy xa mẹ... như lần này.
+ Khi ngồi trong lớp đón giờ học đầu tiên:
- Lúc đã ngồi yên chỗ và hồi hộp đón nhận giờ học đầu tiên, cậu bé cảm thấy vừa xa lạ, vừa gần gũi với mọi vật xung quanh, kể cả với người bạn nhỏ ngồi bên cạnh. Ngỡ ngàng và háo hức, cậu bé bước vào giờ học đầu tiên của đời mình:
Tôi vòng tay lên bàn chăm chỉ nhìn thấy viết và lẩm nhẩm đánh vần đọc.
Bài viết tập: Tôi đi học.
Câu 3. Em có cảm nhận gì về thái độ, cử chỉ của những người lớn (ông đốc, thầy giáo đón nhận học trò mới, các phụ huynh) đối với các em bé lần đầu đi học?
- Ông đốc là hình ảnh một người lãnh đạo nhà trường rất mô phạm và giàu tình thương yêu học trò. Thầy giáo trẻ dạy học sinh lớp mới có thái độ vui vẻ, nhiệt tình.
- Các vị phụ huynh chuẩn bị chu đáo cho con em trong buổi tựu trường đầu tiên và đều có cảm giác xúc động trong buổi lễ quan trọng này. Có lẽ tâm trạng họ cũng lo lắng, hồi hộp như con em mình.
- Đặc biệt là tấm lòng của người mẹ hiền yêu thương con thể hiện qua những cử chỉ săn sóc chu đáo, ân cần: mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đường làng dài và hẹp... Mẹ cầm thước, bút cho con... Lúc đứng xếp hàng, đứa con cảm thấy có một bàn tay dịu dàng đẩy tôi tới trước như động viên, khích lệ. Lúc đứa con trai bé bỏng nức nở khóc thì mẹ dùng bàn tay quen nhẹ vuốt mái tóc của con như vỗ về, an ủi.
- Qua hình ảnh về các bậc cha mẹ và thầy giáo, chúng ta thấy được tấm lòng yêu thương cùng trách nhiệm của gia đình, nhà trường đối với thế hệ tương lai.
Câu 4. Hãy tìm và phân tích các hình ảnh so sánh được nhà văn sử dụng trong truyện ngắn.
- Chất thơ của truyện ngắn Tôi đi học được thể hiện qua các hình ảnh so sánh tự nhiên và thú vị, qua giọng văn nhẹ nhàng, trong sáng, gợi cảm.
Hai câu văn mở đầu thấm đẫm cảm xúc trữ tình, phù hợp với dòng hoài niệm, làm cho tâm hồn người đọc xúc động, bâng khuâng: Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đường rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man của buổi tựu trường.
Tôi quên thế nào được những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi như mấy cành hoa tươi mỉm cười giữa bầu trời quang đãng.
Mạch cảm xúc được gợi mở tự nhiên. Nghệ thuật so sánh khéo léo kết hợp với những hình ảnh gợi cảm đã vẽ nên một bức tranh thiên nhiên mùa thu thơ mộng với sắc lá vàng phai, với màu mây bạc lãng đãng trôi trên bầu trời mênh mông, xanh thẳm.
Những điều trừu tượng (cảm giác, ý nghĩ) đã được so sánh với những hình ảnh cụ thể vừa quen thuộc vừa đẹp đẽ, phù hợp với tâm lí hồn nhiên trong sáng của tuổi thơ (cành hoa, làn mây), gợi sự liên tưởng thú vị cho người đọc: Ý nghĩ ấy thoáng qua trong trí tôi nhẹ nhàng như một làn mây lướt ngang trên ngọn núi.
Tả tâm trạng cậu bé lúc đứng ở sân trường, tác giả ví cậu và đám bạn cùng trang lứa: Họ như con chim con đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhưng còn ngập ngừng e sợ... Hình ảnh của những cậu học trò nhỏ thật gần gũi và dễ thương.
Nhờ nghệ thuật so sánh trên mà tâm trạng của nhân vật “tôi” được người đọc cảm nhận cụ thể, rõ ràng hơn; đồng thời khiến cho truyện ngắn này thêm sâu lắng chất trữ tình.
Câu 5. Nhận xét về đặc sắc nghệ thuật của truyện ngắn này. Sức cuốn hút của tác phẩm, theo em, được tạo nên từ đâu?
* Đặc sắc nghệ thuật:
- Bố cục của truyện ngắn này theo dòng hồi tưởng và mạch cảm xúc của nhân vật “tôi” về diễn biến của buổi tựu trường đầu tiên trong đời.
- Trong tác phẩm có sự kết hợp hài hoà giữa kể chuyện, miêu tả với bộc lộ cảm xúc, rung động chân thành, tự nhiên của tuổi thơ.
* Sức cuốn hút của tác phẩm được tạo nên từ những điểm sau:
- Từ tình huống truyện: buổi tựu trường đầu tiên trong đời đã chứa đựng những suy nghĩ mới mẻ và cảm xúc thiết tha của nhân vật “tôi”.
- Từ tình cảm yêu thương, trìu mến của các bậc cha mẹ và thầy giáo đối với các em nhỏ lần đầu tiên cắp sách đến trường.
- Từ khung cảnh thiên nhiên tươi đẹp, hình ảnh ngôi trường làng quen mà lạ... Từ các hình ảnh so sánh giàu khả năng gợi tả, gợi cảm...
Toàn bộ truyện ngắn này toát lên chất trữ tình thiết tha, êm dịu. Những đặc sắc nghệ thuật nêu trên góp phần quan trọng tạo nên giá trị lâu dài của tác phẩm.