Thời Bắc thuộc và cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc (tiếp theo)

Bài 16. THỜI KÌ BẮC THUỘC VÀ CÁC CUỘC ĐẤU TRANH GIÀNH ĐỘC LẬP DÂN TỘC (tiếp theo)

I. CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP CÓ SẴN TRONG SÁCH GIÁO KHOA

Bài tập: Em có nhận xét gì về các cuộc đấu tranh của nhân dân ta trong thời Bắc thuộc?

* Hướng dẫn trả lời:

- Các cuộc khởi nghĩa của nhân dân ta trong thời Bắc thuộc diễn ra sôi nổi, rộng khắp và quyết liệt. Điều đó thể hiện ý chí đấu tranh giành độc lập dân tộc đã nảy sinh ngay từ khi bọn phong kiến phương Bắc xâm lược nước ta.

- Các cuộc khởi nghĩa đó đã lôi cuốn được đông đảo các tầng lớp nhân dân tham gia, tạo nên sức mạnh để chiến đấu chống phong kiến phương Bắc xâm lược.

- Các cuộc khởi nghĩa đã giành được thắng lợi, lập được chính quyền tự chủ trong thời gian ngắn.

- Các cuộc khởi nghĩa đó đã tạo nên truyền thống yêu nước chống ngoại xâm của dân tộc ta.

Câu hỏi: Hãy nêu những nét chính về một số cuộc khởi nghĩa tiêu biểu.

* Hướng dẫn trả lời:

a. Khởi nghĩa của Hai Bà Trưng

Mùa xuân năm 40 (tháng 3 dương lịch), cuộc khởi nghĩa bùng nổ ở Hát Môn (Phú Thọ, Hà Tây). Được đông đảo nhân dân nhiệt liệt hưởng ứng, Hai Bà chiếm được Mê Linh (Vĩnh Phúc); rồi từ Mê Linh đánh chiếm Cổ Loa (Đông Anh, Hà Nội) và Luy Lâu (Thuận Thành, Bắc Ninh). Thái thú Tô Định phải trốn chạy về nước. Cuộc khởi nghĩa kết thúc thắng lợi, Trưng Trắc được suy tôn làm vua, đóng đô ở Mê Linh.

Lên làm vua, Trưng Trắc bắt tay ngay vào việc xây dựng chính quyền độc lập, tự chủ và xá thuế trong hai năm liền cho nhân dân ba quận.

b. Cuộc khởi nghĩa của Lý Bí và sự thành lập nhà nước Vạn Xuân

- Mùa Xuân năm 542, nhân lòng oán giận của nhân dân vì chế độ cai trị hà khắc, bóc lột của nhà Lương, Lý Bí đã liên kết với hào kiệt các châu thuộc miền Bắc nước ta nổi dậy khởi nghĩa. Chưa đầy ba tháng sau, nghĩa quân đã đánh chiếm được Châu thành Long Biên (Bắc Ninh). Các cuộc phản công của quân Lương đều bị nghĩa quân đánh bại, chính quyền đô hộ bị lật đổ. Mùa xuân năm 544, Lý Bí lên ngôi vua, đặt niên hiệu là Đại Đức, đặt quốc hiệu là Vạn Xuân, dựng kinh đô ở vùng cửa sông Tô Lịch (Hà Nội). Nhà nước Vạn Xuân độc lập tự chủ ra đời.

- Năm 545, nhà Lương cử Trần Bá Tiên đem quân sang xâm lược. Lý Nam Đế rút quân về hồ Điển Triệt (Vĩnh Phúc), bị quân Lương đánh phải rút về động Khuất Lão (Tam Nông, Phú Thọ) và giao binh quyền cho Triệu Quang Phục. Triệu Quang Phục rút về đầm Dạ Trạch (Hưng Yên) tổ chức kháng chiến chống lại quân Lương.

Cuộc kháng chiến vô cùng gian khổ nhưng rất sáng tạo và anh dũng, kéo dài đến năm 550 thì kết thúc thắng lợi, Triệu Quang Phục lên làm vua (Triệu Việt Vương).

- Năm 555, Lý Phật Tử (một người họ hàng với Lý Nam Đế) nổi lên chống lại Triệu Việt Vương và đến năm 571, bất ngờ đánh úp, cướp ngôi. Lý Phật Tử lên làm vua gọi là Hậu Lý Nam Đế. Năm 603, nhà Tuỳ đem quân xâm lược Vạn Xuân, Lý Phật Tử bị bắt. Nhà nước Vạn Xuân kết thúc.

c. Cuộc khởi nghĩa Khúc Thừa Dụ

Năm 905, nhân cơ hội nhà Đường suy sụp, Khúc Thừa Dụ được nhân dân ủng hộ, đánh chiếm Tống Bình, giành quyền tự chủ. Triều đình nhà Đường buộc phải phong Khúc Thừa Dụ làm Tiết độ sứ An Nam. Năm 907, Khúc Thừa Dụ qua đời, Khúc Hạo lên thay cai quản đất nước. Ông thực hiện nhiều chính sách cải cách về các mặt để xây dựng chính quyền độc lập tự chủ, giảm nhẹ sự đóng góp của dân chúng.

d. Ngô Quyền và chiến thắng Bạch Đằng năm 938

Năm 931, Dương Đình Nghệ lãnh đạo nhân dân đánh bại cuộc xâm lược của Nam Hán, thay họ Khúc nắm giữ chính quyền tự chủ. Đầu năm 937, ông bị Công Tiễn giết để đoạt chức Tiết độ sứ. Tháng 10 năm 938, Ngô Quyền đem quân đánh Kiều Công Tiễn. Công Tiễn cho người sang cầu cứu Nam Hán. Lợi dụng cơ hội đó, quân Nam Hán kéo vào xâm lược nước ta lần thứ hai.

Ngô Quyền nhanh chóng tiến quân vào thành Đại La (Hà Nội), bắt giết Kiều Công Tiễn và dùng kế đóng cọc ở sông Bạch Đằng, cho quân mai phục ở hai bên bờ sông, nhử quân giặc lọt vào trận địa mai phục để tiêu diệt. Kết quả quân giặc trúng kế của Ngô Quyền, bị đại bại.

Câu hỏi: Việc thành lập nhà nước Vạn Xuân có ý nghĩa gì?

* Hướng dẫn trả lời:

- Cuộc khởi nghĩa của Lý Bí và Triệu Quang Phục giành được thắng lợi, thành lập nhà nước Vạn Xuân độc lập, đánh dấu một bước trưởng thành trên con đường đấu tranh giải phóng dân tộc của nhân dân ta.

- Mặc dầu chỉ tồn tại được 60 năm, nước Van Xuân độc lập vẫn là một sự cổ vũ lớn cho thế hệ sau trong cuộc chiến đấu vì nền độc lập của Tổ quốc.

Câu hỏi: Trình bày nguyên nhân thắng lợi và ý nghĩa của chiến thắng Bạch Đằng.

* Hướng dẫn trả lời:

- Nguyên nhân thắng lợi:

+ Do sức mạnh đoàn kết chiến đấu chống ngoại xâm của toàn dân.

+ Do tài mưu lược của Ngô Quyền trong việc sử dụng nghệ thuật thuỷ chiến.

- Ý nghĩa lịch sử:

+ Nêu lên ý chí quyết tâm bảo vệ thành quả đấu tranh của dân tộc ta.

+ Xác lập vững chắc nền độc lập của Tổ quốc.

+ Đánh dấu sự trưởng thành của dân tộc và kết thúc hoàn toàn thời kì đấu tranh giành lại độc lập hàng chục thế kỉ.

Bài tập: Nêu những sự kiện chứng tỏ tính liên tục và rộng lớn của phong trào đấu tranh giành độc lập của nhân dân ta thời Bắc thuộc.

* Hướng dẫn trả lời:

Bài tập: Nêu những đóng góp của Hai Bà Trưng, Lý Bí, Triệu Quang Phục, Khúc Thừa Dụ và Ngô Quyền trong cuộc đấu tranh giành độc lập thời Bắc thuộc.

* Hướng dẫn trả lời:

- Hai Bà Trưng:

+ Lãnh đạo nhân dân ta đánh bại quân Đông Hán xâm lược, giành độc lập, tự chủ cho dân tộc.

+ Lãnh đạo nhân dân ta kháng chiến chống quân xâm lược nhà Hán để bảo vệ nền độc lập, tự chủ ấy.

- Lý Bí:

+ Liên kết với các hào kiệt, nổi dậy khởi nghĩa chống quân nhà Lương giành được thắng lợi.

+ Thành lập ra nước Vạn Xuân độc lập, tự chủ

- Triệu Quang Phục:

+ Kế tục sự nghiệp của Lý Bí tổ chức cuộc kháng chiến chống quân xâm lược nhà Lương giành thắng lợi.

+ Tiếp tục đưa đất nước trở lại thanh bình trong một thời gian.

- Khúc Thừa Dụ:

+ Lãnh đạo nhân dân nổi dậy giành chính quyền, đã đánh đổ ách thống trị của nhà Đường.

+ Cuộc khởi nghĩa của Khúc Thừa Dụ thắng lợi đã đánh dấu sự thắng lợi về cơ bản của cuộc đấu tranh vũ trang trong hơn nghìn năm Bắc thuộc, đặt cơ sở cho nền độc lập lâu bền của dân tộc.

- Ngô Quyền:

+ Trừ khử tên phản động Kiều Công Tiễn vừa trả thù cho chủ tướng vừa thủ tiêu nội ứng lợi hại của Nam Hán.

+ Thiết kế và chỉ huy trận đánh ở sông Bạch Đằng đập tan cuộc xâm lược của quân Nam Hán.

+ Cuộc khởi nghĩa và chiến thắng Bạch Đằng của Ngô Quyền năm 938 đã kết thúc vĩnh viễn ách đô hộ của phong kiến Trung Quốc, mở ra một bước ngoặt mới, thời đại mới - thời đại độc lập, tự chủ lâu dài của dân tộc ta.

II. CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP KHÔNG CÓ TRONG SÁCH GIÁO KHOA

Câu hỏi: Trình bày cuộc kháng chiến chống quân nhà Hán của Hai Bà Trưng

* Hướng dẫn trả lời:

Nghe tin cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng thắng lợi, vua Hán vô cùng tức giận, đã ban lệnh chuẩn bị lực lượng để sang đàn áp. Mùa hè năm 42, Phục Ba tướng quân Mã Viện được cử làm tổng chỉ huy đạo quân lớn, khoảng 2 vạn người, gồm hai cánh thuỷ, bộ kéo vào xâm lược nước ta.

Từ Hợp Phố, Mã Viện chia quân làm hai cánh. Cánh quân bộ tiến vào vùng Đông - Bắc, xuống Lục Đầu Giang. Cánh quân thuỷ vượt biển vào sông Bạch Đằng, rồi theo sông Thái Bình ngược lên Lục Đầu Giang để hợp quân với cánh quân bộ tiến về vũng Lãng Bạc (tiếp giáp Bắc Ninh và Hải Dương). Mùa hè năm 43, Mã Viện ráo riết chuẩn bị tấn công quân đội của Hai Bà Trưng. Cuộc kháng chiến của nhân dân ta do Hai Bà Trưng lãnh đạo rất anh dũng, nhưng do lực lượng yếu nên đã bị thất bại.

Câu hỏi: Cuộc khởi nghĩa của Bà Triệu diễn ra như thế nào?

* Hướng dẫn trả lời:

Không cam chịu cảnh tàn bạo của bọn quan lại đô hộ của nhà Ngô, năm 284, Bà Triệu (Triệu Thị Trinh) cùng anh là Triệu Quốc Đạt đã hô hào nhân dân trong vùng Cửu Chân nổi dậy.

Cuộc khởi nghĩa bùng nổ ở Phú Điền (Hậu Lộc - Thanh Hoá), được đông đảo nhân dân Cửu Chân hưởng ứng, nhanh chóng lan toả ra quận Giao Chỉ. Nghĩa quân đã chiến đấu nhiều trận. Nhà Ngô lo sợ, phải điều động một lực lượng mạnh do Thứ sử Giao Châu là Lục Dận chỉ huy sang đàn áp. Mặc dù đã chiến đấu rất anh dũng nhưng do tương quan lực lượng quá chênh lệch, nghĩa quân đã bị tiêu diệt. Bà Triệu hi sinh trên núi Tùng (Phú Điền, Hậu Lộc - Thanh Hoá).

Bài tập: Hãy trình bày những đóng góp của người phụ nữ trong cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng.

* Hướng dẫn trả lời:

Mùa xuân năm 40, cuộc khởi nghĩa của Hai Bà Trưng bùng nổ ở Hát Môn (cửa sông Hát, Phú Thọ, Hà Tây), với sự giúp đỡ của bà Man Thiện (mẹ của Hai Bà Trưng), lại được sự ủng hộ của nhiều quan lang, phụ đạo và nhân dân quanh vùng (Mê Linh), nên khi khởi nghĩa phất lên, được nhân dân hưởng ứng. Trưng Trắc, Trưng Nhị hô một tiếng mà các quận Cửu Chân, Nhật Nam, Hợp Phố và 65 thành trì Lĩnh Ngoại đều hưởng ứng.

Rất nhiều phụ nữ tham gia vào cuộc khởi nghĩa và trở thành những tướng soái của Hai Bà Trưng như nữ tướng Lê Chân, Vũ Thục Nương, Thiều Hoa, Diệu Tiên, Man Thiện, Đào Kì... Hai Bà còn liên lạc, phối hợp các cuộc đấu tranh vũ trang ở các địa phương khác. Nhờ vậy, lực lượng nghĩa quân lớn mạnh nhanh chóng. Cả ba quận đứng lên theo Hai Bà khởi nghĩa.

Câu hỏi: Tóm tắt diễn biến của chiến thắng Bạch Đằng năm 938

* Hướng dẫn trả lời:

+ Tháng 10 - 938, Ngô Quyền đem quân đánh Kiều Công Tiễn. Công Tiễn cho người sang cầu cứu Nam Hán. Lợi dụng cơ hội đó, quân Nam Hán kéo vào xâm lược nước ta lần thứ hai.

+ Sau khi giết xong Kiều Công Tiễn, Ngô Quyền ổn định tình hình đất nước, cùng quân dân chuẩn bị chống giặc. Ngô Quyền xây trận địa ở sông Bạch Đằng, bố trí quân mai phục.

+ Đoàn thuyền chiến Nam Hán nối nhau vào cửa sông Bạch Đằng, không hay biết gì cả về trận địa của ta. Bây giờ nước triều lên ngập hết trận địa cọc, Ngô Quyền cho một đoàn thuyền nhỏ ra khiêu chiến, rồi quay chạy. Đoàn thuyền giặc thừa thắng đuổi gấp, vượt qua trận địa cọc. Khi nước triều rút xuống, Ngô Quyền hạ lệnh phản công. Quân mai phục từ hai bên đổ ra đánh mạnh. Hoằng Tháo chống đỡ không nổi, quay thuyền bỏ chạy. Bị quân ta đuổi gấp, thuyền giặc lao vào mũi cọc và lao vào nhau đổ vỡ tan tành. Quân ta thừa thế vây đánh. Giặc chết quá một nửa. Hoằng Tháo bị giết tại trận.