Thời kì hình thành và phát triển của chế độ phong kiến ở Tây Âu

ChươngVI. TÂY ÂU THỜI TRUNG ĐẠI

Bài 10. THỜI KÌ HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIỂN CỦA CHẾ ĐỘ PHONG KIẾN Ở TÂY ÂU

I. CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP CÓ SẴN TRONG SÁCH GIÁO KHOA

Bài tập: Khi tràn vào lãnh thổ Rô-ma, người Giéc-man đã làm gì? Những việc làm đó có tác động như thế nào đến quá trình hình thành quan hệ sản xuất phong kiến ở châu Âu?

* Hướng dẫn trả lời:

- Khi tràn vào lãnh thổ Rô-ma, người Giéc-man đã thủ tiêu bộ máy nhà nước cũ, thành lập nhiều vương quốc mới của họ như vương quốc Ăng-glô Xắc-xông, Vương quốc Phơ-răng, Vương quốc Tây Gốt, Đông Gốt...

- Người Giéc-man còn chiếm ruộng đất của chủ nô Rô-ma cũ rồi chia cho nhau, trong đó các tướng lĩnh quân sự và quý tộc được phần nhiều hơn.

- Người Giéc-man cũng từ bỏ các tôn giáo nguyên thuỷ của mình và tiếp thu Kitô giáo.

- Những việc làm đó dẫn đến sự hình thành các tầng lớp quý tộc tăng lữ vừa có đặc quyền riêng vừa rất giàu có. Họ trở thành những lãnh chúa phong kiến. Quan hệ sản xuất phong kiến châu Âu đượcc hình thành.

Câu hỏi: Hãy miêu tả lãnh địa phong kiến và cuộc sống của lãnh chúa trong lãnh địa?

* Hướng dẫn trả lời:

- Do cơ sở kinh tế tự nhiên với chế độ nông nô mang tính chất địa phương biệt lập, nên mỗi lãnh địa phong kiến là một đơn vị chính trị độc lập, tương tự như một vương quốc riêng, có quân đội, luật lệ, toà án riêng, chế độ thuế khoá và đơn vị đo lường riêng.

- Mỗi lãnh địa như một pháo đài kiên cố bất khả xâm phạm.

- Trong lãnh địa, lãnh chúa có thể hành động theo ý mình. Họ sống cuộc đời nhàn rỗi, xa hoa. Thời bình, họ thường tổ chức săn bắn, tiệc tùng, vũ hội. Họ chuyên quyền, độc đoán trong quan hệ xã hội, tàn nhẫn đối với nông nô.

Câu hỏi: Thành thị trung đại được hình thành như thế nào? Cư dân sống ở đó làm những nghề gì?

* Hướng dẫn trả lời:

a. Sự xuất hiện thành thị:

Từ thế kỉ IX, các thành thị trung đại bắt đầu xuất hiện. Lúc đó lực lượng sản xuất trong xã hội Tây Âu có nhiều biến đổi:

- Về nông nghiệp: Công cụ sản xuất cải tiến hơn, kĩ thuật canh tác tiến bộ hơn và khai hoang được đẩy mạnh, diện tích canh tác tăng nhanh, sản phẩm xã hội, do đó dẫn đến hai hệ quả:

+ Xuất hiện nhiều sản phẩm thừa, nảy sinh nhu cầu trao đổi, mua bán.

+ Tạo điều kiện cho việc chuyên môn hoá của những người thợ thủ công.

- Một số thợ thủ công tìm cách thoát khỏi lãnh địa, tập trung ở những nơi thuận tiện sản xuất, mua bán như các chợ bên ngoài lãnh địa; các bến sông, nơi giao nhau của các trục đường giao thông chính. Tại những nơi này, dẫn đến xuất hiện thành thị.

b. Cư dân sống ở thành thị:

* Thủ công:

- Những người thợ thủ công cùng làm một nghề lập ra phường hội.

- Mục đích của phường hội là giữ độc quyền sản xuất, tiêu thụ sản phẩm, bảo vệ quyền lợi của các thành viên.

- Mỗi phường hội đều có phường quy, trong đó quy định rõ mối quan hệ giữa các loại chợ, chỉ rõ quy cách, chất lượng, giá cả sản phẩm v.v...

* Thương mại:

- Khi mới hình thành, trong thành thị chưa có thương nhân riêng biệt. Lúc ấy, những người thợ thủ công vừa sản xuất, vừa bán sản phẩm ngay tại công xưởng. Dần dần sản phẩm tăng nhanh, thợ thủ công không thể làm như thế được. Tất yếu phải xuất hiện tầng lớp thương nhân thu mua hàng của nơi sản xuất, bán cho người tiêu thụ. Từ đó thương nhân ra đời.

- Để bảo vệ lợi ích cho các thương nhân về độc quyền buôn bán, trong thành thị xuất hiện thương hội.

Câu hỏi: Các tầng lớp lãnh chúa và nông nô được hình thành như thế nào?

* Hướng dẫn trả lời:

- Lãnh chúa phong kiến:

Các thủ lĩnh quân sự của người Giéc-man được vua ban cấp ruộng đất trở thành lãnh chúa.

- Nông nô:

Những nô lệ được giải phóng hoặc nông dân công xã bị mất ruộng đất bị biến thành nông nô.

Câu hỏi: Thế nào là lãnh địa phong kiến? Đời sống kinh tế và chính trị trong các lãnh địa đó như thế nào?

* Hướng dẫn trả lời:

- Thế nào là lãnh địa phong kiến:

+ Lãnh địa phong kiến bao gồm một khu đất rộng, có cả đất trồng trọt, đồng cỏ, rừng rú, bãi hoang. Trong lãnh địa có lâu đài của quý tộc, nhà thờ, nhà cửa của nông nô.

+ Mỗi lãnh địa thuộc quyền cai quản của một lãnh chúa; mỗi lãnh chúa có thể có nhiều lãnh địa. Lãnh địa có quyền thừa kế: Sau khi lãnh chúa chết thì con trai cả có quyền được thừa hưởng lãnh địa và có nghĩa vụ đối với người đã phân phong lãnh địa đó.

- Đời sống kinh tế, chính trị trong lãnh địa:

+ Kinh tế trong lãnh địa là kinh tế tự nhiên, tự cấp, tụ túc, mọi thứ trong lãnh địa từ lương thực, thực phẩm cho đến quần áo, giày dép... đều do nông nô sản xuất. Người ta chỉ mua muối và sắt, hai thứ mà họ chưa tự làm ra được; ngoài ra không có sự trao đổi, buôn bán với bên ngoài.

+ Trên cơ sở kinh tế tự nhiên, đóng kín nên mỗi lãnh địa cũng là một đơn vị chính trị độc lập. Các lãnh chúa có quyền cai trị lãnh địa của mình như một ông vua, có quân đội, toà án, pháp luật riêng, có chế độ thuế khoá, tiền tệ, cân đong, đo lường riêng.

Câu hỏi: Trình bày nguồn gốc và vai trò của các thành thị trung đại châu Âu.

* Hướng dẫn trả lời:

- Nguồn gốc:

Từ thế kỉ XIX, các thành thị trung đại bắt đầu xuất hiện. Lúc đó lực lượng sản xuất trong xã hội Tây Âu có nhiều biến đổi:

+ Về nông nghiệp: Công cụ sản xuất cải tiến hơn, kĩ thuật canh tác tiến bộ hơn và khai hoang được đẩy mạnh, diện tích canh tác tăng nhanh, sản phẩm xã hội, do đó dẫn đến hai hệ quả:

Xuất hiện nhiều sản phẩm thừa, nảy sinh nhu cầu trao đổi, mua bán.

Tạo điều kiện cho việc chuyên môn hoá của những người thợ thủ công.

+ Một số thợ thủ công tìm cách thoát khỏi lãnh địa, tập trung ở những nơi thuận tiện sản xuất, mua bán như các chợ bên ngoài lãnh địa; các bến sông, nơi giao nhau của các trục đường giao thông chính. Tại những nơi này, dẫn đến xuất hiện thành thị.

- Vai trò:

+ Thành thị ra đời đã phá vỡ nền kinh tế tự cấp tự túc, thúc đẩy sản xuất, mở rộng thị trường, tạo điều kiện thống nhất quốc gia.

+ Các thiết chế dân chủ trong thành thị có vai trò to lớn trong việc xác lập nhu cầu và khả năng thực hiện một lí tưởng xã hội mới, đối lập với chế độ phong kiến.

+ Không khí tự do của thành thị là môi trường thuận lợi để phát triển văn hoá.

Mác nói: “Thành thị là bông hoa rực rỡ nhất của thời trung đại”.

II. CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP KHÔNG CÓ TRONG SÁCH GIÁO KHOA

Câu hỏi: Sự hình thành các vương quốc của người Giéc-man diễn ra như thế nào?

* Hướng dẫn trả lời:

- Người Giéc-man là một trong những bộ tộc lớn thuộc chủng tộc A-ri-an đến sinh sống ở vùng biên giới phía bắc và đông bắc của đế quốc Rô-ma từ nhiều thế kỉ trước Công nguyên.

- Đến thế kỉ IV, do sự tấn công của người Hung Nô vào khu vực Đông và Nam Âu, các bộ tộc người Giéc-man ồ ạt xâm nhập vào đế quốc Rô-ma.

- Do sự khủng hoảng về kinh tế, chính trị và những cuộc khởi nghĩa của nô lệ, lệ nông và dân nghèo làm cho đế quốc Rô-ma suy yếu, không đủ sức ngăn ngừa cuộc tấn công của người “man-tộc”.

- Vương quốc “man-tộc” được thành lập đầu tiên là Vương quốc Tây Gốt, tiếp đó là vương quốc Văng-đan; Vương quốc Phơ-răng và Vương quốc của người Ăng-glô Xắc-xông.

- Sau khi xâm lược Rô-ma, người Giéc-man đã chiếm ruộng đất của người Rô-ma chia cho các gia đình cày cấy. Những gia đình này lập ra “mác cơ”. Từ đó chế độ công xã nguyên thuỷ tan rã. Xã hội của họ bước vào quá trình phong kiến hoá.

Câu hỏi: Hãy nêu quá trình phong kiến hoá ở Vương quốc Phơ-răng.

* Hướng dẫn trả lời:

- Trong các vương quốc “man tộc” của người Giéc-man, Vương quốc Phơ-răng thể hiện rõ nhất về quá trình phong kiến hoá.

• Thời vua Clô-vít:

+ Chiếm nhiều ruộng đất của quý tộc Rô-ma tặng rộng rãi cho quý tộc thị tộc Phơ-răng, thân binh và những người thân cận của mình. Những người này trở thành quý tộc mới, những lãnh chúa phong kiến.

+ Các lãnh chúa phong kiến dùng vũ lực cướp ruộng đất của nông dân tự do, biến họ thành nông nô.

+ Lãnh chúa đã cướp được thêm nhiều ruộng đất, của cải và nông nô. Chúng biến đất đai thành lãnh địa riêng của mình.

• Thời vua Sac-lơ Mac-ten:

+ Chế độ phong kiến ở Vương quốc Phơ-răng phát triển hơn một bước. Sác-lơ Mác-ten đã thi hành một hình thức phong cấp ruộng đất có kèm theo những điều kiện phục vụ quân sự.

+ Dưới thời Sac-lơ Mac-ten xã hội đã hình thành bậc thang đẳng cấp phong kiến, với mối quan hệ phong quân - bồi thần bất di bất dịch.

• Thời vua Sac-lơ-xia-nhơ: Vương quốc Phơ-răng phát triển cực thịnh. Nhà vua đã tiến hành 55 cuộc viễn chinh lớn nhỏ, chiếm toàn bộ Trung Âu và Bắc I-ta-li-a, lập một đế quốc phong kiến rộng lớn - đế quốc Sac-lơ-ma-nhơ.

Câu hỏi: Sự tan rã của đế quốc Sac-lơ-ma-nhơ và sự thành lập các quốc gia phong kiến Pháp, Đức, I-ta-li-a.

* Hướng dẫn trả lời:

- Thời kì Sac-lơ-ma-nhơ, do lãnh thổ Vương quốc Phơ-răng rộng lớn, nên nhiều yếu tố phong kiến phân tán xuất hiện, tại các địa phương lãnh chúa không thi hành mệnh lệnh của nhà vua.

- Sau khi Sac-lơ-ma-nhơ chết, Vương quốc Phơ-răng chia thành ba quốc gia: Pháp, Đức, I-ta-li-a. Chế độ phong kiến phân quyền được xác lập. Trên thực tế vua chỉ còn là một lãnh chúa với quyền hạn thu hẹp trong lãnh địa của mình.

Bài tập: So sánh sự hình thành các quốc gia phong kiến Tây Âu với các nước ở châu Á theo yêu cầu và rút ra nhận xét.

* Hướng dẫn trả lời:

Nhận xét: Chế độ phong kiến ở châu Á hình thành sớm hơn Tây Âu và kết thúc muộn hơn.

Câu hỏi: Đời sống của nông nộ và cuộc đấu tranh chống lãnh chúa phong kiến diễn ra như thế nào?

* Hướng dẫn trả lời:

- Đời sống của nông nô:

+ Là người sản xuất chính trong xã hội, nhưng đời sống của họ vô cùng cơ cực. Nông nô bị phụ thuộc về thân thể vào lãnh chúa.

+ Nông nô bị gắn chặt vào ruộng đất của lãnh chúa, không được tự ý bỏ đi khỏi lãnh địa.

+ Lãnh chúa bóc lột nông nô bằng địa tô, nghĩa là lãnh chúa giao ruộng đất cho nông nô, nhưng chia làm hai phần: một phần gọi là “đất phần” nông nô cày cấy và hưởng lợi trên mảnh đất đó, phần kia là “đất lãnh địa”, nông nô canh tác nhưng toàn bộ hoa lợi thuộc về lãnh chúa.

+ Nông nô còn nộp nhiều thứ thuế và làm nhiều nghĩa vụ khác cho lãnh chúa. Đời sống nông nô vô cùng khốn khổ. Đói rét, bệnh tật, đòn roi của lãnh chúa luôn bám sát và đè trĩu lên cuộc đời họ.

Cuộc đấu tranh chống lãnh chúa phong kiến:

+ Do bị áp bức, bóc lột tàn nhẫn, nông nô thường xuyên đấu tranh chống lại lãnh chúa.

+ Hình thức đấu tranh: đốt cháy kho tàng của lãnh chúa, bỏ trốn vào rừng và quyết liệt hơn là khởi nghĩa vũ trang.

+ Những cuộc khởi nghĩa điển hình: Khởi nghĩa Giắc-cơ-ri nổ ra ở Pháp năm 1358 và khởi nghĩa Oát Tay-lơ nổ ra ở Anh năm 1381.

Bài tập: Lập bảng thống kê về các lĩnh vực đã cho sau đây:

1. Đất đai trong lãnh địa.

2. Kinh tế lãnh địa.

3. Chính trị trong lãnh địa.

4. Vai trò của nông nô.

5. Kĩ thuật sản xuất.

* Hướng dẫn trả lời:

Câu hỏi: Hoạt động của các hội chợ và buôn bán của thương đoàn ở Tây Âu như thế nào?

* Hướng dẫn trả lời:

a. Các hội chợ thời trung đại:

- Từ sơ kì trung đại, các hội chợ xuất hiện. Hội chợ là nơi hoạt động thương mại. Hội chợ ra đời và phát triển cùng với sự phát triển của thành thị và kinh tế hàng hoá.

- Hội chợ là nơi giới thiệu hàng hoá, mua bán, đổi chác, đặt hàng, là nơi tập trung định kì các yêu cầu, các dự tính, có thể đảm bảo an toàn và mang lại những món lời chắc chắn cho thương nhân.

- Trong các hội chợ, hội chợ Săm-ba-nhơ (ở Đông Bắc Pháp) lớn nhất và có ý nghĩa toàn châu Âu.

- Hội chợ kích thích thương mại và qua đó kích thích nền kinh tế phát triển.

b. Việc buôn bán của thương đoàn:

- Từ thế kỉ XIII, thương mại trong các thành thị đã phát triển mạnh. Việc mua bán giữa các nước ngày càng phát triển, đặc biệt xung quanh vùng Địa Trung Hải.

- Vì phải đi buôn bán xa, thương nhân gặp nhiều khó khăn: bị cướp biển, bị chèn ép... thương nhân đã lập ra thương đoàn để giúp đỡ lẫn nhau. .

- Các thương đoàn là tổ chức nghề nghiệp của thương nhân, có quy chế rất chặt chẽ với mục đích giúp đỡ nhau vận chuyển hàng hoá, bảo vệ dọc đường đi, mua và bán thuận lợi.

- Hoạt động của thương đoàn đã thúc đẩy sự phát triển của thương mại. Đồng thời góp phần làm cho kinh tế hàng hoá phát triển.

- Từ giữa thế kỉ XV trở đi, do sự kìm hãm của nhà nước phong kiến, các thương đoàn hoạt động yếu dần, cho đến thế kỉ XVI thì căn bản chấm dứt.

Câu hỏi: Tác động của thành thị đối với các lãnh địa phong kiến Tây Âu?

* Hướng dẫn trả lời:

+ Tạo điều kiện cho hàng hoá phát triển.

+ Phá vỡ nền kinh tế khép kín, tự cấp tự túc trong các lãnh địa phong kiến.

Bài tập: Giải thích câu nói của C.Mác: “Thành thị là bông hoa rực rỡ nhất thời trung đại”?

* Hướng dẫn trả lời:

Để giải thích câu nói của C.Mác: “Thành thị là bông hoa rực rỡ nhất thời trung đại”. Chúng ta dựa vào vai trò của thành thị châu Âu thời trung đại để giải thích theo các ý sau:

- Từ thế kỉ XI, các thành thị trung đại bắt đầu xuất hiện, khi thành thị xuất hiện làm cho kinh tế hàng hoá phát triển ngày càng cao, đã phá vỡ kinh tế tự cấp tự túc, thúc đẩy quá trình sản xuất và mở rộng thị trường, tạo điều kiện thống nhất quốc gia.

- Thành thị xuất hiện, làm cho các thiết chế dân chủ trong thành thị có vai trò to lớn trong việc xác lập nhu cầu và khả năng thực hiện một lí tưởng xã hội mới, đối lập với chế độ phong kiến.

- Thành thị xuất hiện làm cho không khí trong thành thị trở thành môi trường thuận lợi để phát triển văn hoá. Các trường đại học nổi tiếng: Ô-xpho, Xooc-bon, Pra-ha đã được xây dựng tại các thành thị trung đại.

- Như vậy, khi thành thị xuất hiện đã làm cho kinh tế, chính trị, văn hoá ở châu Âu có những biến chuyển rõ rệt, nó phá vỡ dần các lãnh địa phong kiến đưa xã hội Tây Âu bước vào giai đoạn phát triển mới.