I. MỤC ĐÍCH, YÊU CẦU TÓM TẮT VĂN BẢN TỰ SỰ DỰA THEO NHÂN VẬT CHÍNH
Đọc SGK và tự trả lời các câu hỏi sau:
- Tóm tắt văn bản tự sự là gì?
- Mục đích và yêu cầu của việc tóm tắt văn bản tự sự?
- Để tóm tắt văn bản tự sự cần phải làm những việc gì?
Sau đây là những kiến thức cơ bản:
- Ở lớp dưới các em đã nắm được các nội dung sau:
+ Tóm tắt văn bản tự sự là dùng lời văn của mình giới thiệu một cách ngắn gọn nội dung chính: sự việc tiêu biểu và các nhân vật chính.
+ Tóm tắt văn bản tự sự giúp cho người đọc và người nghe nắm được nội dung chính của văn bản. Bản tóm tắt cần phải phản ánh trung thành nội dung văn bản cần tóm tắt.
+ Để tóm tắt, cần đọc kĩ để hiểu đúng văn bản, xác định được nội dụng chính (các sự việc và nhân vật chính), sắp xếp các nội dung đó theo một trình tự hợp lí rồi viết văn bản tóm tắt ngắn gọn và đáp ứng các yêu cầu của một văn bản.
- Lên lớp 10, chúng ta tiếp tục được rèn luyện viết nhiều loại văn bản khác nhau (văn bản tự sự, văn bản thuyết minh) nhưng không lặp lại những gì đã được học ở THCS. Đó là cách tóm tắt văn bản tự sự dựa theo nhân vật chính. Trong một văn bản tự sự thường có nhiều nhân vật khác nhau nhưng bao giờ cũng có một hoặc một số nhân vật chính. Nhân vật chính là nhân vật xuất hiện nhiều trong văn bản, đóng vai trò trung tâm tạo nên mối quan hệ giữa các nhân vật, góp phần quyết định vào việc bộc lộ chủ đề, tư tưởng của văn bản. Quan niệm và cách cảm nhận xã hội, con người của nhà văn cũng được thể hiện qua cách xây dựng nhân vật chính trong các sự kiện, các mối quan hệ giữa các nhân vật. Bởi vậy, tóm tắt văn bản tự sự dựa theo nhân vật chính sẽ giúp người đọc, người nghe phân tích nhân vật sâu hơn và hiểu toàn bộ văn bản tốt hơn.
II. CÁCH TÓM TẮT VĂN BẢN TỰ SỰ DỰA THEO NHÂN VẬT CHÍNH
Chúng ta ôn lại những kiến thức liên quan đến nhân vật và nhân vật chính trong văn bản tự sự.
Cần trả lời các câu hỏi sau:
+ Nhân vật tên gì?
+ Thế nào là nhân vật chính?
Cần nhấn mạnh rằng:
Tóm tắt văn bản tự sự dựa theo nhân vật chính là viết hoặc kể lại một cách ngắn gọn những sự việc chính xảy ra với nhân vật đó trong mối quan hệ với các nhân vật khác, với toàn bộ diễn biến của cốt truyện. Muốn tóm tắt văn bản tự sự dựa theo nhân vật chính, cần đọc kĩ văn bản, xác định nhân vật chính và các sự việc tiêu biểu liên quan đến nhân vật đó. Bản tóm tắt cần nêu được câu chuyện của nhân vật chính và các sự việc tiêu biểu góp phần khắc họa hình ảnh, đặc điểm của nhân vật đó.
- HS đọc Truyện An Dương Vương và Mị Châu - Trọng Thủy sau đó xác định nhân vật chính của truyện qua các câu hỏi:
+ Truyện có những nhân vật nào?
+ Trong số các nhân vật đó, ai là nhân vật chính?
- Tóm tắt truyện dựa theo nhân vật An Dương Vương lần lượt thực hiện các yêu cầu ở mục II điểm (b) trong SGK để tìm hiểu về nhân vật này: các hành động, lời nói và việc làm trong mối quan hệ với các nhân vật khác và diễn biến của toàn bộ câu chuyện. Có thể tham khảo văn bản tóm tắt sau:
An Dương Vương xây Loa Thành cứ đắp xong lại đổ. Mãi sau, nhà vua được thần Rùa Vàng giúp đỡ mới xây xong thành, Rùa Vàng còn cho An Dương Vương chiếc vuốt để làm lẫy nỏ chống giặc ngoại xâm. Triệu Đà đem quân sang xâm lược Âu Lạc nhưng bị đánh bại. Ít lâu sau, Triệu Đà cầu hôn Mị Châu - con gái của An Dương Vương - cho con trai mình là Trọng Thủy. Lợi dụng sự ngây thơ và cả tin của Mị Châu, Trọng Thủy đánh tráo lẫy nỏ thần mang về nước cho Triệu Đà. Triệu Đà lại cất quân sang xâm lược Âu Lạc, Mất lẫy nỏ thần, An Dương Vương thua trận bèn cùng Mị Châu lên ngựa chạy về phương Nam. Nhà vua cầu cứu Rùa Vàng và được thần cho biết: “Kẻ nào ngồi sau ngựa chính là giặc đó!”. Hiểu nguồn cơn, vua rút kiếm chém Mị Châu, sau đó cầm sừng tê giác theo Rùa Vàng xuống biển.
Tóm tắt truyện dựa theo nhân vật Mị Châu.
Cách làm giống như cách tóm tắt truyện dựa theo nhân vật An Dương Vương. Có thể tham khảo văn bản tóm tắt sau:
Mị Châu là con gái vua An Dương Vương. Sau khi vua cha xây được thành và có lẫy nỏ thần, Mị Châu được gả cho Trọng Thủy, con trai của Triệu Đà, người đã cử binh sang xâm lược Âu Lạc và bị An Dương Vương đánh bại. Tin yêu chồng và mất cảnh giác, Mị Châu bị Trọng Thủy đánh tráo lẫy nỏ thần. Triệu Đà lại cất quân sang Âu Lạc và đánh bại An Dương Vương. Mị Châu theo cha chạy trốn, vừa chạy vừa rắc lông ngỗng chỉ đường cho chồng. Thần Rùa Vàng hiện lên và báo cho nhà vua biết Mị Châu chính là giặc. Trước khi bị vua cha chém, Mị Châu khấn: nếu mình có lòng phản nghịch thì chết đi sẽ hóa thành cát bụi, còn nếu một lòng trung hiếu mà bị lừa dối thì sẽ hóa thành châu ngọc. Mị Châu chết, máu chảy xuống nước, trai sò ăn phải đều biến thành hạt châu.
1. Tóm tắt văn bản tự sự nhằm nhiều mục đích khác nhau và có nhiều cách tóm tắt khác nhau.
a) - Bản tóm tắt (1) ghi lại toàn bộ câu chuyện để giúp người đọc hiểu, nhớ văn bản.
- Bản tóm tắt (2) bắt đầu từ “Chàng Trương đi đánh giặc” đến “thì không kịp nữa”. Đoạn tóm tắt này được dùng làm dẫn chứng để làm sáng tỏ một ý kiến.
b) - Bản tóm tắt (1) tóm tắt đầy đủ câu chuyện.
- Bản tóm tắt (2) chỉ lựa chọn một số sự việc, chi tiết tiêu biểu phục vụ cho việc làm sáng tỏ một ý kiến.
2. Cách làm giống như tóm tắt truyện dựa theo các nhân vật An Dương Vương và Mị Châu.