I. DÀN Ý
1. Mở bài:
- Sử thi Ô-đi-xê của nhà thơ mù Hô-me-rơ thời Hi Lạp cổ đại được sáng tác trên cơ sở nội dung Truyền thuyết về cuộc chiến tranh thành Tơ-roa.
- Nhân vật chính là chàng Uy-lít-xơ dũng cảm, tài ba đã tham gia cuộc chiến tranh đó rồi lưu lạc suốt hai mươi năm trời.
- Đoạn trích Uy-lít-xơ trở về nằm ở phần cuối sử thi, kể về cuộc gặp gỡ cảm động giữa vợ chồng, cha con chàng và ca ngợi tình yêu thuỷ chung, son sắt.
2. Thân bài:
* Vẻ đẹp của nhân vật Uy-lít-xơ:
- Uy-lít-xơ là một anh hùng có hình dáng đẹp đẽ và sức khoẻ phi thường cùng tài năng ít ai sánh kịp.
- Chàng trở về nhà trong bộ dạng của một kẻ hành khất để thử lòng người vợ yêu quý, xem nàng có nhận ra mình sau hai mươi năm cách biệt.
- Chàng trà trộn vào đám 108 gã quý tộc đang cầu hôn và thúc ép vợ chàng là Pê-nê-lốp phải nhận lời. Pê-nê-lốp thách thức nếu ai giương nổi cây cung của Uy-lít-xơ và bắn một mũi tên xuyên qua mười hai cái vòng rìu thì sẽ lấy người đó. Không kẻ nào làm được. Uy-lít-xơ nhận lời bắn cung và đã thắng.
- Uy-lít-xơ (trong vai kẻ hành khất) nói với Pê-nê-lốp rằng mình biết nhiều chuyện về chồng nàng nên được nàng cho phép vào nhà. Chàng kiên nhẫn chờ đợi vợ sẽ nhận ra mình. Khi bị Pê-nê-lốp thử thách (bằng việc sai gia nhân khiêng chiếc giường ra cho chàng nằm) thì Uy-lít-xơ đã rung động dữ dội cả trí óc lẫn tình cảm.
- Chàng hiểu sự nghi ngờ của vợ là đúng nhưng vẫn thoáng chút hờn trách và tủi thân khi nói với con trai: ... Hiện giờ cha còn bẩn thỉu, quần áo rách rưới, nên mẹ con khinh cha, chưa nói:“Đích thực là chàng rồi!”.
- Khi nói ra bí mật về chiếc giường mà chỉ hai vợ chồng biết, Uy-lít-xơ đã chứng minh được mình chính là người chồng yêu quý mà nàng Pê-nê-lốp đang mong mỏi đợi chờ. Chàng ôm lấy người vợ... người bạn đời chung thuỷ của mình mà khóc dầm dề.
* Vẻ đẹp của Pê-nê-lốp:
+ Về ngoại hình: Pê-nê-lốp là một phụ nữ xinh đẹp tuyệt vời khiến nhiều người ao ước (108 gã quý tộc liên tục cầu hôn nàng khi chồng nàng chưa trở về).
+ Về bản chất: Pê-nê-lốp thông minh (tìm mọi cách để từ chối, trì hoãn, kéo dài thời gian trước bọn quấy rối). Tình yêu của nàng đối với người anh hùng Uy-lít-xơ thắm thiết, thuỷ chung. Nàng không vội tin “kẻ hành khất” là chồng mình, mặc dù nhũ mẫu và con trai đã nhận ra. Nàng dùng mưu mẹo để thử thách và khi Uy-lít-xơ bằng xương bằng thịt hiện diện trước mắt thì nàng vô cùng xúc động và sung sướng. Nàng xin lỗi chồng bằng những lời lẽ chân thành nhất.
3. Kết bài:
- Nội dung đoạn trích mang đậm tính nhân văn và tính trữ tình.
- Nghệ thuật tinh tế đã đầy cảm xúc của tác giả, của nhân vật lên cao, tạo được sự cộng hưởng sâu sắc trong lòng người đọc.
- Hô-me-rơ xứng đáng là bậc thầy của nền văn học nhân loại,
II. BÀI LÀM
Sử thi Ô-đi-xê của nhà thơ mù Hô-me-rơ (Hi Lạp) được sáng tác dựa theo Truyền thuyết về cuộc chiến tranh thành Tơ-roa, một sự kiện xảy ra trước thời kì Hô-me-rơ sống khoảng ba thế kỉ. Nhân vật chính là chàng Uy-lít-xơ dũng cảm, tài ba, biểu tượng của sức mạnh, trí tuệ, ý chí, nghị lực của con người cùng với khát vọng tìm hiểu, chinh phục thế giới và niềm mơ ước mãnh liệt về một cuộc sống hoà bình, hạnh phúc.
Phần cuối sử thi kể về cuộc gặp gỡ vô cùng cảm động giữa Uy-lít-xơ và người vợ thuỷ chung Pê-nê-lốp sau hai mươi năm trời xa cách. Vốn là một phụ nữ đẹp tuyệt vời nên Pê-nê-lốp thường xuyên bị đám đàn ông quý tộc quấy rầy, không thể sống yên. Uy-lít-xơ đã giết chết chúng cùng với đám gia nhân phản bội. Nhũ mẫu O-ri-clê lên gác báo cho Pê-nê-lốp biết là chồng nàng đã trở về, nhưng nàng không tin.
Những chi tiết li kì cùng tình huống gay cấn trong đoạn này có tác dụng tô đậm tính cách nhân vật và ca ngợi tình cảm vợ chồng cao đẹp, thắm thiết, được lưu truyền đến muôn đời.
Vốn là một bậc anh hùng có hình dáng và sức khoẻ phi thường sánh ngang thần thánh nhưng trước lúc về đến nhà, Uy-lít-xơ lại bất chợt nảy ra ý nghĩ nghịch ngợm là hoá trang thành kẻ hành khất để thử xem người vợ yêu quý có nhận ra mình hay không. Chàng trà trộn vào đám quý tộc cầu hôn đang nhao nhao thúc ép Pê-nê-lốp phải nhận lời làm vợ một trong số đó. Để kéo dài thời gian, nàng đã thách nếu ai giương nổi chiếc cung của chồng mình để lại và bắn một mũi tên xuyên qua mười hai cái vòng rìu thì nàng sẽ lấy người đó. Không một kẻ nào làm được. Uy-lít-xơ xin được bắn và chàng đã thắng. Nhưng Pê-nê-lốp vẫn chưa thể nhận ra chồng mình trong bộ dạng thảm hại của gã ăn mày.
Sự ra đi biền biệt suốt hai mươi năm của người chồng yêu quý cùng với những tin đồn ác nghiệt liên tiếp dội về khiến cho tâm trạng Pê-nê-lốp rối bời. Niềm tin tưởng và nỗi tuyệt vọng ngang nhau, vì thế khi nghe nhũ mẫu báo tin rằng Uy-lít-xơ đã trở về, nàng không vội tỏ vẻ vui mừng mà vẫn thận trọng đáp rằng người đàn ông chiến thắng bọn cầu hôn láo xược, trơ trẽn trước cửa nhà nàng có lẽ là một vị thần nào đó, vì bất bình mà ra tay trừng trị chúng; chứ chồng nàng hoặc đang lênh đênh nơi đất khách quê người, đã hết hi vọng trở lại quê hương, hoặc chàng cũng đã chết rồi.
Nhũ mẫu O-ri-clê đưa ra bằng chứng là vết sẹo do nanh trắng của một con lợn lòi húc vào chân chàng ngày xưa để lại, Pê-nê-lốp vẫn chưa tin. Sau khi xuống gác, nàng bước đến ngồi trước mặt Uy-lít-xơ mà lòng phân vân khôn xiết: có nên lại gần để hỏi chuyện người chồng yêu quý, hay ôm lấy đầu, cầm lấy tay chàng mà hôn? Tận mắt nhìn thấy chàng ngồi tựa vào một cái cột cao, mắt nhìn xuống đất, chờ đợi phản ứng của nàng, nhưng nàng vẫn ngồi lặng thinh trên ghế hồi lâu, lòng sửng sốt, khi thì đăm đăm âu yếm nhìn chồng, khi lại không nhận ra chồng dưới bộ quần áo rách mướp.
Hô-me-rơ quả là có khả năng miêu tả tâm lí nhân vật đạt đến mức tinh tế, sâu sắc lạ thường. Có nhiều lí do để nàng Pê-nê-lốp giữ thái độ thận trọng như thế. Từ ngày chồng tham gia chinh chiến, một mình nàng phải đối phó với bao nhiêu kẻ độc ác, tham lam, háo sắc. Chúng có vô vàn mưu ma chước quỷ, còn nàng chỉ có trí thông minh sắc sảo và lòng thuỷ chung son sắt chờ chồng.
Tác giả khéo léo dùng lời trách móc của Tê-lê -mác để gián tiếp thể hiện sự cảnh giác cao độ của Pê-nê-lốp. Con trai gay gắt chỉ trích mẹ là tàn nhẫn và độc ác, vì cứ ngồi nhìn cha trân trân mà không biết đến gần vồn vã hỏi han: Không, không một người đàn bà nào sắt đá đến mức chồng đi biền biệt hai mươi năm nay, trải qua bao gian lao, bây giờ mới trở về xứ sở, mà lại có thể ngồi cách xa chồng như vậy. Nhưng mẹ thì bao giờ lòng dạ cũng rắn hơn cả đá.
Nếu ở vào hoàn cảnh bình thường thì thái độ của Tê-lê-mác là hỗn xược, đáng giận, nhưng trong hoàn cảnh đặc biệt này, Uy-lít-xơ thấu hiểu nỗi bức xúc và hờn giận không phải là vô cớ của con trai: Uy-lít-xơ cao quý và nhẫn nại mỉm cười. Chàng âu yếm nói với con trai những lời có cánh như sau: Tê lê-mác, con! Đừng làm rầy mẹ, mẹ còn muốn thử thách cha ở tại nhà này. Thế nào rồi mẹ con cũng sẽ nhận ra, chắc chắn như vậy. Hiện giờ cha còn bẩn thỉu, quần áo rách rưới, nên mẹ con khinh cha, chưa nói :“Đích thị là chàng rồi!”.
Sau khi tắm rửa, Uy-lít-xơ từ phòng tắm bước ra, trông người đẹp như một vị thần. Chàng ngồi lên chiếc ghế bành ban nãy đã ngồi rồi nói với vợ bằng giọng hờn trách nhẹ nhàng, thoáng chút ngậm ngùi, tủi thân: Khốn khổ! Hẳn là các thần trên núi Ô-lem-pơ đã ban cho nàng một trái tim sắt đá hơn ai hết trong đám đàn bà yếu đuối, vì một người khác chắc không bao giờ có gan ngồi cách xa chồng như thế, khi chồng đi biền biệt hai mươi năm trời, trải qua bao nỗi gian truân, nay mới được về xứ sở. Rồi chàng quay sang nói với nhũ mẫu: Thôi, già ơi! Già hãy kê cho tôi một chiếc giường để tôi ngủ một mình, như bấy lâu nay, vì trái tim trong ngực nàng kia là sắt.
Nghe chàng nói vậy, chắc chắn những người xung quanh phải mủi lòng, nhưng Pê-nê-lốp vẫn chưa tin và tiếp tục thử chàng bằng bí mật của chiếc giường mà không ai biết ngoài vợ chồng nàng. Phép thử cuối cùng này quả là màu nhiệm! Nó làm rung động dữ dội cả trái tim và khối óc của người anh hùng Uy-lít-xơ. Chàng giật mình nói với vợ: Nàng ơi, nàng vừa nói một điều làm cho tôi chột dạ. Ai đã xê dịch giường tôi đi chỗ khác vậy? Nếu không có thần linh giúp đỡ thì dù là người tài giỏi nhất cũng khó lòng làm được việc này... Đây là một chiếc giường kì lạ, kiến trúc có điểm rất đặc biệt, do chính tay tôi làm lấy chứ chẳng phải ai... Rồi chàng kể cách thức làm giường cùng các chi tiết độc đáo của nó. Chàng băn khoăn, sốt ruột hỏi cái giường ấy hiện còn ở nguyên chỗ cũ hay đã có người chặt gốc cây ô-liu mà dời nó đi nơi khác?
Như vậy là Uy-lít-xơ đã chứng minh được mình chính là người chồng yêu quý mà nàng Pê-nê-lốp đang mỏi mòn đợi chờ, trông ngóng. Nghe chàng nói vậy, nàng bủn rủn cả chân tay... bèn chạy ngay lại, nước mắt chan hoà, ôm lấy cổ chồng, hôn lên trán chồng và nói: Uy-lít-xơ! Xin chàng chớ giận thiếp, vì xưa nay chàng vẫn là người nổi tiếng khôn ngoan. Ôi! Thần linh đã dành cho hai ta một số phận xiết bao cay đắng vì người ghen ghét ta, không muốn cho ta được sống vui vẻ bên nhau, cùng nhau hưởng hạnh phúc của tuổi thanh xuân và cùng nhau đi đến tuổi già đầu bạc. Vậy giờ đây, xin chàng chớ giận thiếp, cũng đừng trách thiếp về nỗi gặp chàng mà không âu yếm chàng ngay. Thiếp luôn luôn lo sợ có người đến đây, dùng lời đường mật đánh lừa, vì đời chẳng thiếu gì người xảo quyệt, chỉ làm điều tai ác... Giờ đây, chàng đã đưa ra những chứng cớ rành rành, tả lại cái giường không ai biết rõ, ngoài chàng với thiếp... Vì vậy chàng đã thuyết phục được thiếp và thiếp phải tin chàng, tuy lòng thiếp rất đa nghi.
Những lời tâm huyết của người vợ xinh đẹp, thuỷ chung khiến Uy-lít-xơ muốn khóc. Chàng ôm lấy người vợ xiết bao thương yêu, người bạn đời chung thuỷ của mình, mà khóc dầm dề.
Có lẽ cao trào của cảm xúc nhân vật, cảm xúc tác giả và cảm xúc người đọc đã gặp nhau ở đây, cộng hưởng và thăng hoa để trở thành bất diệt! Đó cũng chính là những yếu tố làm nên chất lãng mạn bay bổng trong nghệ thuật, cùng chất nhân văn sâu sắc trong nội dung ý nghĩa của đoạn trích này. Nhà thơ mù Hô-me-rơ của văn học Hi Lạp cổ đại xứng đáng là bậc thầy của những thiên trường ca - sử thi có sức sống muôn đời trong tâm hồn nhân loại!