BÀI LÀM
Trong "truyện ngụ ngôn Việt Nam” có câu chuyện kể về một chú ếch hợm hĩnh, nóng nổi, đáng thương.
Số là, có một con ếch, do một sự ngẫu nhiên nào đó, ngay từ khi sinh ra đã ở trong một cái giếng nọ. (Cũng có thể không phải do ngẫu nhiên mà còn do sở thích của họ hàng nhà ếch nữa. Chả thế trong kho thành ngữ tục ngữ của ta còn có câu: Giếng đâu thì ếch đó). Sống cùng với ếch ở trong giếng chỉ có vài con nhái cun, ốc nhỏ. Từ dưới đáy giếng nhìn lên, ếch ta chỉ thấy một khoảng trời bé bằng cái vuông. Nó nghĩ: Tất cả vũ trụ chỉ có vậy, vì thế ếch tự coi mình là chúa tể. Hàng ngày, nó cất tiếng kêu ồm ộp làm vang động cả giếng khiến các con vật bé nhỏ kia hoảng sợ. Nó càng lấy làm oai.
Nhưng có một năm, có thể do thái độ xấc xược “coi trời bằng vung” của ếch thấu đến tai Ngọc Hoàng. Ngọc Hoàng nổi giận đùng đùng và quyết định phế truất “ngai vàng” nơi đáy giếng của ếch nên làm một trận mưa thật to. Nước trong giếng đềnh lên, tràn bờ, đưa ếch ta ra ngoài.
Quen thói cũ, ếch nhâng nháo nhìn lên trời, nó bỗng thấy cả một bầu trời rộng lớn hơn nhiều cái khoảng trời nó vẫn thấy. Ếch ta không tin và thấy bực bội vì điều đó. Để ra oai, nó cất tiếng kêu ồm ộp. Vị chúa tể hi vọng là sau tiếng kêu của mình mọi thứ đều trở lại như cũ. Nhưng bầu trời vẫn là bầu trời. Còn nó vì mải nhìn bầu trời chả thèm để ý xung quanh, nên đã bị một con trâu đi qua giẫm bẹp.
Từ cái nhìn thế giới bên ngoài chỉ thông qua miệng giếng của ếch nọ mà thành ngữ này trước hết dùng để chỉ “những người hiểu biết ít do điều kiện tiếp xúc hẹp”:
“Tao ngồi đây như ếch ngồi đáy giếng, biết chiếc xà lan quý ấy nó nằm nghiêng nằm ngửa ra sao đâu” (Lâm Phương – Dứt điểm).
Sau nữa, lại từ thái độ nhâng nháo “coi trời bằng vung” của ếch mà thành ngữ này còn hàm ý nói về sự chủ quan, coi thường thực tế. Số phận của những người đó, nếu không giống như con ếch huênh hoang, hợm hĩnh nọ, thì chí ít, họ cũng phải trả giá bằng những thất bại chua xót khi tiếp xúc với thực tiễn phong phú và sinh sinh động... mà khi hiểu ra thì sự đã rồi.
“Thì ra bấy lâu nay Tha như ếch ngồi đáy giếng, chả đi đến đâu, chả hiểu gì” (Nguyễn Thị Cẩm Thạch - Những người bạn gái)