LIPIT

I. Khái niệm về lipit

Lipit là những hợp chất hữu cơ có trong tế bào sống, không hòa tan trong nước nhưng tan nhiều trong dung môi hữu cơ không phân cực.

Lipit bao gồm chất béo, sáp, steroit, photpholipit... là những este phức tạp.

II. Chất béo

1. Khái niệm

* Chất béo là trieste của glixerol với các axit monocacboxylic có mạch cacbon dài không phân nhánh (axit béo), gọi chung là triglixerit.

Chất béo có công thức chung là:

Gốc R, R', R” là gốc axit béo no hoặc không no, có thể giống hoặc khác nhau.

* Chất béo no (mỡ ăn) là este của glixerol với các axit béo no, chất béo không no (dầu ăn) là este của glixerol với axit béo không no.

* Công thức cấu tạo thu gọn của một số axit béo:

* Tên một số chất béo:.

: tristearin hay tristearoyl glixerol

: tripanmitin hay tripanmitoyl glixerol

: triolein hay trioleoyl glixerol .

2. Tính chất vật lí

Chất béo ở thể rắn (mỡ) hoặc lỏng (dầu) nhẹ hơn nước và không tan trong nước, tan trong dung môi hữu cơ như ete, xăng, benzen,...

3. Tính chất hóa học

a) Phản ứng thủy phân

Đun chất béo trong môi trường axit tạo ra glixerol và các axit béo là phản ứng thuận nghịch.

b) Phản ứng xà phòng hóa

Đun chất béo trong môi trường kiềm tạo ra glixerol và hỗn hợp muối của axit béo gọi là xà phòng.

Viết gọn

Vì muối natristearat được dùng làm xà phòng nên phản ứng trên được gọi là phản ứng xà phòng hóa.

c) Phản ứng cộng của chất béo lỏng

Chất béo lỏng (dầu) có chứa gốc axit béo không no nên chất béo lỏng có phản ứng cộng với có xúc tác Ni

TD:

Phản ứng này được dùng trong công nghiệp để chuyển hóa chất béo lỏng (dầu) thành mỡ rắn thuận tiện cho việc vận chuyển hoặc thành bơ nhân tạo và để sản xuất xà phòng.

4. Ứng dụng

Chất béo được dùng:

- Thức ăn quan trọng của con người.

- Làm nguyên liệu để tổng hợp một số chất khác.

- Sản xuất xà phòng, glixerol, sản xuất thực phẩm...

5. Chỉ số axit và chỉ số xà phòng hóa của chất béo

a) Chỉ số axit

- Trong chất béo thường còn lẫn axit béo tự do.

- Chỉ số axit của chất béo là số miligam KOH cần để trung hòa axit tự do có trong 1 gam chất béo.

- Một chất béo càng tốt nếu chỉ số axit càng nhỏ.

b) Chỉ số xà phòng

- Chỉ số xà phòng của chất béo là số miligam KOH cần để xà phòng hóa hoàn toàn 1 gam chất béo (tác dụng với triglixerit và tự do).

- Một chất béo tốt khi chỉ số xà phòng càng lớn.