I. VÀI NÉT VỀ TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM

1. Tác giả Lê Hữu Trác (1720 – 1791)

- Tên hiệu là Hải Thượng Lãn Ông. Quê cha ở Hưng Yên, quê mẹ Hà Tĩnh. Ba mươi năm đầu ông ở quê cha, khoảng bốn mươi năm cuố đời ông sống ở quê mẹ.

- Lê Hữu Trác là một danh y đồng thời là một nhà văn, thơ lớn.

2. Tác phẩm Thương binh lí sự.

- Thể loại kí sự (ghi chép về sự việc có thật)

- Là tập kí sự bằng chữ Hán, miêu tả quang cảnh ở kinh đô, cuộc sống xa hoa trong phủ chúa Trịnh và quyền uy thế lực của nhà chúa qua những điều mắt thấy tai nghe nhân dịp Lê Hữu Trác được chúa Trịnh Sâm triệu về kinh chữa bệnh cho chúa và thế tử Trịnh Cán. Tác phẩm còn thể hiện thái độ khinh thường danh lợi của tác giả.

3. Đoạn trích Vào phủ chúa chia làm hai phần:

- Đoạn 1: Từ đầu... “không có dịp”: Quang cảnh bên ngoài phủ chúa.

- Đoạn 2: Phần còn lại: Cảnh nội cung.

II. GỢI Ý ĐỌC HIỂU ĐOẠN TRÍCH

1. Quang cảnh trong phủ chúa: Được miêu tả từ ngoài vào trong từ bao quát đến cụ thể.

- Phải qua mấy lần cửa; vườn hoa đầy sắc hương và tiếng chim ríu rít, những dãy hành lang quanh co nối tiếp nhau.

- Điếm Hậu mã (nơi quân Hậu mã chờ sẵn, để chúa sai phái) cột và bao lơn lượn vòng; nhà “Đại đường” tất cả các cột và đồ dùng đều sơn son thếp vàng...

- Vào nội cung cảnh càng xa hoa tráng lệ: trướng gấm, màn là, sập vàng, ghế rồng, hương hoa ngào ngạt...

- Quang cảnh cực kì xa hoa lộng lẫy. Tác giả đã ngâm lên bài thơ để diễn tả hết sự sang trọng, vương giả trong phủ chúa.

* Những nghi thức, cung cách sinh hoạt trong phủ chúa:

- Trong phủ chúa có nhiều loại quan và người phục dịch, mỗi người làm một nhiệm vụ.

- Lời lẽ nhắc đến chúa Trịnh và thế tử phải hết sức cung kính.

- Thế tử chỉ là một đứa bé năm sáu tuổi, khi vào xem bệnh cho thế tử thì một cụ già như tác giả cũng phải quỳ lạy bốn lạy, xem mạch xong lại lạy bốn lạy nữa mới được lui ra. Muốn xem thân hình thế tử để chẩn đoán bệnh phải có viên quan nội thần đến xin phép cởi áo cho thế tử...

- Tác giả vào đến nội cung nhưng cũng không được thấy mặt chúa tất cả chỉ làm theo mệnh lệnh và thông qua quan Chánh đường.

=> Các chi tiết làm nổi bật cảnh nội cung trang nghiêm phản ánh quyền uy tột bậc của nhà chúa.

* Cách nhìn của tác giả đối với đời sống nơi phủ chúa:

- Tác giả không bộc lộ trực tiếp thái độ nhưng qua việc chọn chi tiết để kể và tả, đôi lúc xen vào lời nhận xét khách quan phần nào nhận thấy được thái độ của ông.

+ Ông nhận xét cảnh xa hoa lộng lẫy tấp nập ở phủ chúa “khác hẳn người thường”, đến mức không tưởng tượng nổi “khác nào ngư phủ đào nguyên thuở nào”.

+ Được mời ăn cơm tác giả nhận xét “toàn của ngon vật lạ”

+ Tác giả nhận xét nguyên nhân bệnh trạng của thể tử "vì thế tử trong chốn màn che trưởng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi”.

- Mặc dù đó là những lời thừa nhận nơi phủ chúa cái gì cũng đẹp cũng sang nhưng thái độ của tác giả lại tỏ ra dửng dưng, không đồng tình với cuộc sống quá tiện nghi, quá sang trọng khác thường như vậy. Đó là cuộc sống ăn chơi hưởng lạc xa xỉ nhưng lại chẳng có tự do, chẳng có sinh khí.

2. Phẩm chất người thầy thuốc của Lê Hữu Trác qua việc xét đoán bệnh tình và cách chữa bệnh cho thế tử.

- Lê Hữu Trác là thầy thuốc giỏi (Tuy ông ở quê nhưng tiếng tăm của ông “như sấm động bên tai” các thầy thuốc giỏi ở trong triều). Ông hiểu rõ căn bệnh thế tử nhưng sợ chữa có hiệu quả ngay sẽ bị giữ lại bên chúa, bị công danh trói buộc. Chứng tỏ ông là người khinh thường danh lợi.

- Ông muốn chữa bệnh cầm chừng cho thế tử nhưng lại thấy trái với y đức, phụ lòng của cha ông. Chứng tỏ ông là người có lương tâm, đức độ.

- Khi đã quyết định chữa bệnh cho thế tử, mặc dù ý kiến mình trái với ý đa số thầy thuốc trong cung nhưng ông vẫn bảo vệ. Chứng tỏ ông là thầy thuốc già dặn kinh nghiệm và có bản lĩnh, có chính kiến.

3. Nét đặc sắc trong bút pháp kí sự của tác giả.

Quan sát tỉ mỉ, ghi chép trung thực, tả cảnh sinh động, chọn được những chi tiết sắc sảo có ý nghĩa sâu xa (chi tiết thế tử, một đứa bé, ngồi chễm chệ trên sập vàng cho thầy thuốc là một cụ già quỳ dưới đất lạy. Thế tử cười và ban lời khen ông này lạy khéo), nghịch lí nhưng đó là uy quyền của vua chúa, dù đó là một đứa bé chưa hiểu đời.

4. Giá trị đoạn trích: vẽ lên bức tranh sinh động, đầy tính hiện thực về cuộc sống xa hoa, uy quyền của chúa Trịnh qua đó bộc lộ thái độ coi thường danh lợi của tác giả.