1. Cảm hứng của bài thơ được gợi lên bởi tiếng hò dội vào nhà tù. Vì sao tiếng hò lại có sức gợi cảm như thế đối với nhà thơ?
- Tiếng hò vang lên lẻ loi, đơn độc giữa trưa yên tĩnh, sâu lắng, gợi cảm giác buồn, hiu quạnh, đồng điệu với cảnh ngộ và tâm trạng người tù.
- Tiếng hò gợi dậy tất cả những gì của thế giới bên ngoài. Đó là âm thanh của cuộc sống bên ngoài đến được với người tù, âm thanh tiêu biểu của xứ Huế, gợi nỗi nhớ đồng quê, nhớ người dân quê da diết.
2. Những câu thơ được dùng làm điệp khúc cho bài thơ
- Gì sâu bằng những trưa thương nhớ
Hiu quạnh bên trong một tiếng hò!
- Gì sâu bằng những trưa hiu quạnh
Ôi ruộng đồng quê thương nhớ ơi!
→ Mỗi cặp câu được lặp lại hai lần, xen kẽ nhau. Việc lặp lại như vậy tạo được hiệu quả nghệ thuật cao, tác dụng như một điệp khúc, nhấn mạnh tô đậm cảm xúc của cả bài thơ:
+ Nỗi hiu quạnh: Hiu quạnh trong âm thanh tiếng hò não nùng, hiu quạnh của trưa vắng, hòa điệu cùng nỗi hiu quạnh của người tù một mình đối diện với bốn bức tường giam hoàn toàn cách biệt với thế giới bên ngoài.
+ Nỗi thương nhớ: được khơi gợi từ tiếng hò, từ sự quạnh hiu. Thương nhớ đồng quê (từ cảnh sắc đến người dân quê).
+ Bao trùm là âm điệu tiếng than về nỗi quạnh hiu cùng cực của một người tha thiết yêu đời, say mê hoạt động bị cách li khỏi cuộc đời.
3. Niềm yêu quý thiết tha và nỗi nhớ da diết của nhà thơ đối với quê hương, đồng bào được diễn tả bằng những hình ảnh, từ ngữ, giọng điệu nào?
- Hình ảnh đồng quê được hình dung rõ ràng, cụ thể, không chỉ bằng đường nét, màu sắc, mà còn có cả hương vị, hơi mát. Tất cả đều là những cảnh sắc đơn sơ, quen thuộc mà rất đỗi thân thương (màu sắc: ô mạ xanh; không khí yên bình; ruồng tre mát, thở yên vui, hương vị: gió cồn thơm, khoai ngọt sắn bùi, âm thanh: lúa xao xác, tiếng xe lùa nước hòa tiếng hò não nùng - những âm thanh buồn nhưng lại thể hiện được hồn quê).
- Hình ảnh người dân quê lam lũ nhọc nhằn, vất vả nhưng vẫn đầy lạc quan. Trong hình dung của tác giả, họ là người gieo mầm sự sống (từ ngữ: lưng cong xuống luống cày; bùn hi vọng nức hương ngây, vãi giống tung trời...). Đặc biệt, lí tưởng cách mạng đã đưa Tố Hữu xích lại gần gũi với người dân quê và cảm nhận được tâm hồn rất đẹp của họ:
Đâu những hồn thân tự thuở
Những hồn quen dãi gió dầm mưa
Những hồn chất phác hiền như đất
Khoai sắn tình quê rất thiệt thà.
- Câu cảm, từ cảm thán, thủ pháp điệp láy đi lấy lại tạo âm điệu da diết (chao ôi thương nhớ, chao thương nhớ).
4. Cảm nghĩ về niềm say mê lí tưởng, khát khao tự do và hành động của nhà thơ qua đoạn thơ từ câu “Đâu những ngày xưa tôi nhớ tôi” đến hết bài.
Các em có thể so sánh hình ảnh nhà thơ ở hai khổ thơ đối lập:
Trước khi gặp lí tưởng cách mạng:
- Băn khoăn
- Vẩn vơ
- Quanh quẩn
→Tâm hồn bế tắc
Sau khi gặp lí tưởng cách mạng:
Như cánh chim vui say bay liệng trong không gian bao la, bát ngát
→Tâm hồn được giải phóng
Các em thử rút ra ý nghĩa của việc tưởng nhớ quá khứ của nhà thơ trong cảnh bị giam cầm. (Gợi ý: Hình ảnh con chim tự do hoạt động ngày nào giờ đây là “Cánh chim buồn nhớ gió mây” gợi niềm say mê lí tưởng, khát khao được hoạt động, được cùng đồng chí chiến đấu tha thiết như thế nào).
5. Nhận xét chung về tâm trạng tác giả thể hiện trong bài thơ
Bài thơ không dừng lại nỗi thương nhớ đồng quê mà còn là thương nhớ cuộc sống, thương nhớ đồng bào, khao khát tự do, bất bình với thực tại tù đày.