Luyện từ và câu: Ôn tập về từ và cấu tạo từ

Câu 1. Lập bảng phân loại các từ trong khổ thơ sau đây theo cấu tạo của chúng. Biết rằng các từ đã được phân cách với nhau bằng dấu gạch chéo.

Hai / cha con / bước / đi / trên / cát /

Ánh / mặt trời / rực rỡ / biển / xanh /

Bóng / cha / dài / lênh khênh /

Bóng / con / tròn / chắc nịch /.

Hoàng Trung Thông

Tìm thêm ví dụ minh hoạ cho các kiểu cấu tạo từ trong bảng phân loại em vừa lập (mỗi kiểu thêm 3 ví dụ).

* Tham khảo bảng dưới đây:

Câu 2. Các từ trong mỗi nhóm dưới đây có quan hệ với nhau như thế nào?

- Đó là những từ đồng nghĩa.

- Đó là những từ đồng âm.

- Đó là một từ nhiều nghĩa.

a) đánh cờ, đánh giặc, đánh trống (từ nhiều nghĩa).

b) trong veo, trong vắt, trong xanh (từ đồng nghĩa).

c) thi đậu, xôi đậu, chim đậu trên cành (từ đồng âm khác nghĩa).

Câu 3. Tìm các từ đồng nghĩa với những từ in đậm trong bài văn dưới đây. Theo em, vì sao nhà văn chọn từ in đậm mà không chọn những từ đồng nghĩa với nó?

CÂY RƠM.

Cây rơm đã cao và tròn nóc. Trên cọc trụ, người ta úp một chiếc nồi đất hoặc ống bơ để nước không theo cọc làm ướt từ ruột cây ướt ra.

Cây rơm giống như một túp lều không cửa, nhưng với tuổi thơ có thể mở cửa ở bất cứ nơi nào. Lúc chơi trò chạy đuổi, những chú bé tinh ranh có thể chui vào đống rơm, lấy rơm che cho mình như đóng cánh cửa lại.

Cây rơm như một cây nấm khổng lồ không chân. Cây rơm đứng từ mùa gặt này đến mùa gặt tiếp sau. Cây rơm dâng dần thịt mình cho lửa đỏ hồng căn bếp, cho bữa ăn rét mướt của trâu bò.

Vậy mà nó vẫn nồng nàn hương vị và đầy đủ sự ấm áp của quê nhà.

Mệt mỏi trong công việc ngày mùa, hay vì đùa chơi, bạn sẽ sung sướng biết bao khi tựa mình vào cây rơm. Và chắc chắn bạn sẽ ngủ thiếp ngay, vì sự êm đềm của rơm, vì hương đồng cỏ nội đã sẵn đợi vỗ về giấc ngủ của bạn.

Phạm Đức

a. Các từ đồng nghĩa với:

- tinh ranh: tinh nghịch, tinh khôn, ranh mãnh, ranh ma, ma lanh, khôn ngoan, khôn lỏi,...

- dâng: biếu, cho, tặng, hiến, nộp, đưa,...

- êm đềm: êm ả, êm ái, êm dịu, êm ấm,...

b. Giải thích nghĩa của các từ:

- Không thể thay từ tinh ranh bằng tinh nghịch vì tinh nghịch nghiêng về nghĩa nghịch nhiều hơn, không thể hiện rõ sự khôn ranh. Ngược lại, cũng không thể thay tinh ranh bằng tinh khôn hoặc khôn ngoan vì tinh khôn và khôn ngoan nghiêng về nghĩa khôn nhiều hơn, không thể hiện rõ sự nghịch ngợm. Các từ đồng nghĩa còn lại cũng không dùng được vì chúng thể hiện ý chê (khôn mà không ngoan).

- Dùng từ dâng là đúng nhất vì nó thể hiện cách cho rất trân trọng, thanh nhã. Không thể thay dâng bằng tặng, biếu: các từ này tuy cũng thể hiện sự trân trọng nhưng không phù hợp vì không ai dùng chính bản thân mình để tặng biếu. Các từ nộp, cho thiếu sự trân trọng. Từ hiến không thanh nhã như dâng.

- Dùng từ êm đềm là đúng nhất vì vừa diễn tả cảm giác thanh bình của cảnh vật, vừa diễn tả cảm giác dễ chịu của con người. Trong khi đó, từ êm ái, êm dịu chỉ nói về cảm giác dễ chịu của cơ thể, từ êm ả chỉ nói về sự yên tĩnh của cảnh vật, còn êm ấm (vừa êm vừa ấm) nghiêng về diễn tả sự yên ổn trong cuộc sống gia đình hay tập thể nhiều hơn.

Câu 4. Tìm từ trái nghĩa thích hợp với mỗi chỗ trống trong các thành ngữ, tục ngữ sau:

a) Có mới nới ...

b) Xấu gỗ, ... nước sơn.

c) Mạnh dùng sức, ... dùng mưu.

Thứ tự điền như sau: a. cũ, b. tốt, c. yếu.

Câu 5. Em hiểu gì về từ đơn, từ phức?

+ Từ có hai kiểu cấu tạo là từ đơn và từ phức.

- Từ đơn gồm một tiếng.

- Từ phức gồm hai hay nhiều tiếng.

+ Từ phức gồm hai loại từ ghép và từ láy.

Câu 6. Em hiểu gì về từ đồng nghĩa, từ nhiều nghĩa, từ đồng âm?

- Từ đồng nghĩa là những từ cùng chỉ một sự vật, hoạt động, trạng thái hay tính chất.

- Từ nhiều nghĩa là từ có một nghĩa gốc và một hay một số nghĩa chuyển. Các nghĩa của từ nhiều nghĩa bao giờ cũng có mối liên hệ với nhau.

- Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm nhưng khác hẳn nhau về nghĩa.