I. Nhận xét:
1. Đọc các câu sau đây:
a) Ông ngồi câu cá.
b) Đoạn văn này có 5 câu.
- Câu a (câu - động từ): câu là bắt cá bằng lưỡi câu và mồi câu.
- Câu b (câu - danh từ): câu là đơn vị của lời nói, diễn đạt một ý trọn vẹn.
- Hai từ câu ở hai câu văn trên phát âm hoàn toàn giống nhau (đồng âm) song nghĩa rất khác nhau. Những từ như thế được gọi là từ đồng âm.
2. Dòng nào dưới đây nêu đúng nghĩa của mỗi từ câu ở bài tập 1?
- Bắt cá, tôm,... bằng móc sắt nhỏ (thường có mồi) buộc ở đầu một sợi dây.
- Đơn vị của lời nói diễn đạt một ý trọn vẹn, trên văn bản được mở đầu bằng một chữ cái viết hoa và kết thúc bằng một dấu ngắt câu.
Dòng đầu nêu đúng nghĩa của từ câu trong câu a; dòng thứ hai nêu đúng nghĩa của từ câu trong câu b.
4. Thế nào là từ đồng âm?
Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm nhưng khác hẳn nhau về nghĩa.
I. Luyện tập:
Câu 1. Phân biệt nghĩa của những từ đồng âm trong các cụm từ sau:
a) Cánh đồng - tượng đồng - một nghìn đồng
b) Hòn đá - đá bóng
c) Ba và má - ba tuổi
- Đồng (cánh đồng): khoảng đất rất rộng và bằng phẳng, dùng để cày cấy, trồng trọt.
- Đồng (tượng đồng): kim loại có màu vàng đỏ, dễ dát mỏng và kéo thành sợi, thường dùng làm dây điện và chế tạo hợp kim.
- Đồng (một nghìn đồng): đơn vị tiền tệ của Việt Nam.
- Đá (hòn đá): chất rắn cấu tạo nên vỏ trái đất, kết thành từng tảng, từng hòn hoặc từng dãy núi.
- Đá (đá bóng): đưa nhanh chân hất mạnh bóng xa ra hoặc đưa bóng vào khung thành đối phương.
- Ba (ba và má): bố (cha).
- Ba (ba tuổi): số 3, số tiếp theo số 2 trong dãy số tự nhiên.
Câu 2, Đặt câu để phân biệt các từ đồng âm: bàn, cờ, nước.
+ Bàn:
- Trên bàn có ba quyển sách.
- Cuộc họp lớp 5A sáng nay bàn về việc quyên góp ủng hộ nạn nhân chất độc màu da cam.
+ Cờ:
- Cờ đỏ sao vàng là quốc kì của nước ta.
- Anh ta đã trở cờ (phản bội).
+ Nước:
- Nước con suối này thật trong!
- Nước ta có bờ biển dài hơn 2000 ki-lô-mét.
Câu 3. Đọc mẩu chuyện vui dưới đây và cho biết vì sao Nam tưởng ba mình đã chuyển sang làm việc tại ngân hàng?
“TIỀN TIÊU”
Nam: - Cậu biết không, ba mình mới chuyển sang ngân hàng làm việc đấy!
Bắc: - Sao cậu bảo ba cậu là bộ đội?
Nam: - Đúng rồi, thư trước ba mình báo tin: “Ba đang ở hải đảo”. Nhưng thư này ba mình nói là ba đang giữ tiền tiêu cho Tổ quốc.
Bắc: ...!!!
Đọc thư ba viết: “Ba đang giữ tiền tiêu cho Tổ quốc”, bạn Nam tưởng rằng ba mình đã chuyển sang làm việc ở ngân hàng vì nhầm lẫn hai từ đồng âm: tiền tiêu (từ Hán - Việt, vị trí quan trọng, nơi có bố trí canh gác ở phía trước khu vực trú quân, hướng về phía địch) với tiền tiêu (từ thuần Việt nghĩa là tiền để tiêu).
Câu 4. Đố vui:
a) Trùng trục như con chó thui
Chín mắt, chín mũi, chín đuôi, chín đầu.
(Là con gì?)
Giải đố : Là Con chó thui. Từ chín có nghĩa là nướng chín chứ không phải là số chín.
b) Hai cây cùng một cái tên,
Cây xoè mặt nước, cây trên chiến trường
Cây này bảo vệ quê hương,
Cây kia hoa nở soi gương mặt hồ.
(Là cây gì ?)
Giải đố: cây hoa súng và khẩu súng (khẩu súng còn gọi là cây súng).