Khoai nướng là huyền thoại, là đại tiệc, là nỗi ngọt ngào của tuổi thơ tôi.
Khoai lang đất cát mẹ dỡ ở ruộng về, vỏ còn tươi, nhiều nước, nhiều bột, nhạt, nướng chưa ngon. Mẹ lọc những củ lành lặn, nẩy mình, đẹp mã lau cho sạch rồi xếp vào gầm giường, nơi ánh nắng không tới được. Không thể vội vàng mà hỏng việc. Sự thơm tho phải có thời gian tác thành, phải tích đọng từng tí một, từng tí một. Quá trình làm mật của khoai cũng thế. Nó như không có chuyện gì. Vậy mà đang âm thầm diễn ra một cuộc hóa xác kỳ diệu, tinh diệu trong ruột củ khoai. Một sáng sớm nào đó bất ngờ nhìn vào gầm giường, thấy quấn quýt những mầm khoai mầu tím phớt, y như một thứ tơ hồng. Sờ vào củ khoai thấy hơi heo héo. Ngần ấy thời gian âm thầm vất vả, củ khoai cũng như mệt lả. Ấy chính là thời điểm khoai đã kéo mật xong.
Bây giờ mới là lúc đem khoai ra nướng. Ngày nay người ta cho vào lò sấy, lò vi sóng vừa nhanh vừa sạch nhưng không thể liều mạng bảo đấy là khoai nướng. Khoai nướng đòi hỏi sự nhẫn nại cao hơn. Không thể thả ngay vào đống than đang độ hồng rực. Đó là đốt khoai, thể nào cũng nhiễm mùi khói, mất hương vị tinh khiết. Hãy chờ cho than lụi đi dăm phần hãy vùi khoai xuống. Lớp tro ủ kín khoai, đồng thời chỉ cho phép nhiệt độ ngấm từ từ, rất từ từ. Những gì xảy ra sau đó quả là chỉ có trời mới biết được. Khi khoai chín thể nào cũng tỏa ra một thứ mùi thơm mà chỉ có những người tinh tế mới nhận thấy. Nó là tổng hợp của đất gió, gió trời và thời gian.
Khoai bới ra còn nguyên cả vỏ, chỉ chuyển sang màu xám tro. Củ khoai mềm một cách thích thú. Để ý kỹ sẽ thấy từng vệt nâu đen, mờ mờ in trên lớp vỏ. Đấy là dấu tích của những dòng mật trào ra và bị cháy.
Khoai nướng ăn nóng, ăn ngay khi vừa bới ra mới ngon. Người ta truyền củ khoai trên hai lòng bàn tay cảm nhận sức nóng cho thật thích rồi bất ngờ bửa đôi ra. Ruột khoai trong như thạch hoặc có thể toàn một thứ mầu vàng, chỉ nhìn thấy đã ứa nước miếng.
Trong những kỷ niệm được giữ gìn cẩn thận của tôi với tuổi ấu thơ, khoai nướng luôn là sự bí ẩn. Nó thường đi kèm với lửa mục đồng. Trong cái rét tê tái, sẽ chẳng còn gì hạnh phúc hơn được ngồi quanh đống lửa. Nhưng tất cả còn chưa đáng nói khi những củ khoai lang kéo mật, quà tặng của trời cho chúng tôi, còn chưa được bới ra để sau nỗi cơ hàn là đến sự ngọt ngào, như một triết lý đơn giản mà sâu sắc.