Bài 11. ĐOÀN THUYỀN ĐÁNH CÁ
A. YÊU CẦU
- HS cảm nhận được:
+ Bài thơ đã khắc hoạ được vẻ đẹp tráng lệ, hài hoà giữa thiên nhiên và con người lao động. Bài thơ là khúc ca lao động trong thời kì miền Bắc xây dựng chủ nghĩa xã hội.
+ Bài thơ được viết với cảm hứng lãng mạn, có âm hưởng khoẻ khoắn, hào hùng, lạc quan; nhiều hình ảnh sáng tạo, những liên tưởng, tưởng tượng phong phú, những so sánh độc đáo, thú vị.
- Rèn kĩ năng cảm thụ và phân tích các yếu tố nghệ thuật như hình ảnh, ngôn ngữ, âm điệu trong bài thơ.
B. GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP
I- Phần bài học
Câu hỏi 1. Bài thơ được triển khai theo trình tự chuyến ra khơi của đoàn thuyền đánh cá. Dựa vào trình tự ấy, em hãy tìm bố cục của bài thơ. Hãy nêu thời gian và không gian được miêu tả trong bài thơ.
Gợi ý
- Bố cục của bài thơ:
+ Đoạn 1 (hai khổ đầu): Cảnh lên đường và tâm trạng náo nức của con người.
+ Đoạn 2 (bốn khổ tiếp theo): Cảnh hoạt động của đoàn thuyền đánh cá.
+ Đoạn 3 (khổ cuối): Cảnh đoàn thuyền đánh cá trở về.
- Thời gian được miêu tả trong bài thơ là sự chuyển vận của vũ trụ từ lúc hoàng hôn đến bình minh. Không gian trong bài thơ bao la, rộng lớn (bao gồm cả trời, biển, trăng sao, mây gió).
Câu hỏi 2. Hình ảnh người lao động và công việc của họ được miêu tả trong không gian nào? Bằng những biện pháp nghệ thuật gì, tác giả đã làm nổi bật vẻ đẹp và sức mạnh của con người lao động trước thiên nhiên, vũ trụ?
Gợi ý
- Hình ảnh người lao động và công việc của họ được miêu tả trong một không gian rộng lớn:
+ Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng.
+ Câu hát căng buồm với gió khơi,
Đoàn thuyền chạy đua cùng mặt trời.
Với cảm hứng lãng mạn, tác giả đã dựng lên hình ảnh thiên nhiên và con người lao động hoà hợp. Sự hài hoà ấy thể hiện trong nhịp điệu lao động, nhịp điệu thiên nhiên và sự tuần hoàn của vũ trụ. Bằng cách ấy, tác giả đã làm nổi bật vẻ đẹp và sức mạnh của con người lao động trước thiên nhiên, vũ trụ.
Câu hỏi 3. Bài thơ có nhiều hình ảnh đẹp tráng lệ, thể hiện sự hài hoà giữa thiên nhiên và con người lao động. Em hãy chọn phân tích một số hình ảnh đặc sắc trong các khổ thơ 1, 3, 4 và 7. Bút pháp xây dựng hình ảnh của tác giả trong bài thơ có đặc điểm gì nổi bật?
Gợi ý
Bài thơ có nhiều hình ảnh đẹp, tráng lệ, thể hiện sự hài hoà giữa thiên nhiên và con người lao động:
Cảnh biển được miêu tả rất sáng tạo, độc đáo, có hình tượng. Biển vào đêm vừa rộng lớn nhưng lại rất gần gũi với con người. Vũ trụ, biển cả như là một ngôi nhà lớn, ấm cúng, con người là chủ nhân của ngôi nhà ấy. Những hình ảnh so sánh, liên tưởng hợp lí, thú vị: mặt trời như hòn lửa khiến ta liên tưởng đến bếp lửa hồng, màn đêm buông xuống như cánh cửa ngôi nhà khép lại, sóng như những chiếc then cài cửa:
Mặt trời xuống biển như hòn lửa
Sóng đã cài then, đêm sập cửa.
Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi,
Câu hát căng buồm cùng gió khơi.
Cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển được miêu tả bằng bút pháp lãng mạn. Khổ thơ thể hiện được niềm vui, niềm say mê, hào hứng của những người trong lao động. Con thuyền vốn bé nhỏ trước biển khơi, vũ trụ bỗng trở nên kì vĩ, khổng lồ, hoà nhập với thiên nhiên bao la rộng lớn:
Thuyền ta lái gió với buồm trăng
Lướt giữa mây cao với biển bằng,
Ra đậu dặm xa dò bụng biển,
Dàn đan thế trận lưới vây giăng.
Sắc màu của biển, của cá trở nên lung linh, lấp lánh dưới ánh trăng:
Cá nhụ cá chim cùng cá đé,
Cá song lấp lánh đuốc đen hồng.
Cái đuôi em quẫy trăng vàng chóe.
Đêm thở: sao lùa nước Hạ Long.
Bằng trí tưởng tượng bay bổng và sự liên tưởng phong phú, nhà thơ đã chắp cánh cho hiện thực trở nên lộng lẫy, kì ảo.
Bài tập 4. Bài thơ có nhiều từ hát, cả bài thơ cũng như một khúc ca. Đây là khúc ca gì và tác giả làm thay lời ai? Em có nhận xét gì về âm hưởng, giọng điệu của bài thơ? Các yếu tố: thể thơ, vần, nhịp đã góp phần tạo nên âm hưởng của bài thơ như thế nào?
Gợi ý
Bài thơ như là một khúc ca lao động. Tác giả đã hoá thân vào người lao động để thể hiện. Câu thơ “Câu hát căng buồm cùng gió khơi” ở khổ đầu bài thơ gần như được lặp lại ở khổ cuối bài thơ “Câu hát căng buồm với gió khơi” tạo nên một sự tương ứng đẹp, thể hiện một sự trọn vẹn của cuộc hành trình của đoàn thuyền đánh cá và sự vận hành của thời gian, không gian. Âm hưởng, giọng điệu của bài thơ sôi nổi, khoẻ khoắn thể hiện niềm vui, tinh thần phấn chấn của những người lao động trên biển. Cách gieo vần linh động tạo nên âm hưởng hào hùng của bài thơ.
Câu hỏi 5. Qua những bức tranh về thiên nhiên và con người lao động trong bài thơ, em có nhận xét gì về cái nhìn và cảm xúc của tác giả trước thiên nhiên đất nước và con người lao động?
Gợi ý
- Bức tranh thiên nhiên và con người lao động trong bài thơ được thể hiện qua cái nhìn cuộc sống mới tươi đẹp, qua cảm xúc say sưa, hào hùng của tác giả trước thiên nhiên và con người.
- Hình ảnh những người lao động làm chủ thiên nhiên, làm chủ đất nước hiện lên khoẻ khoắn, vui tươi.
II - Phần luyện tập
Bài tập 1. Viết một đoạn phân tích khổ thơ đầu hoặc khổ thơ cuối của bài thơ.
Gợi ý
Căn cứ vào các gợi ý ở câu hỏi 3 để viết đoạn văn phân tích khổ thơ đầu. Nếu chọn khổ cuối, em lưu ý thêm việc lặp lại “Câu hát ... gió khơi”, sự song hành, thi đua giữa tự nhiên và con người theo sự vận hành của thời gian, không gian...