Những ngôi sao xa xôi (trích)

Bài 28. NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI (Trích)

A. YÊU CẦU

- Cảm nhận được tâm hồn trong sáng, tính cách dũng cảm, hồn nhiên trong cuộc sống chiến đấu nhiều gian khổ, hi sinh nhưng vẫn lạc quan của các nhân vật nữ thanh niên xung phong trong truyện.

- Thấy được nét đặc sắc trong cách miêu tả nhân vật (đặc biệt là miêu tả tâm lí, ngôn ngữ) và nghệ thuật kể chuyện của tác giả.

- Rèn kĩ năng phân tích tác phẩm truyện.

B. GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP

I - Phần bài học

Câu hỏi 1. Kể tóm tắt nội dung truyện.

Truyện được trần thuật từ nhân vật nào? Việc chọn vai kể như vậy có tác dụng gì trong việc thể hiện nội dung truyện?

Gợi ý

- Tóm tắt truyện: Tổ trinh sát mặt đường gồm ba cô gái thanh niên xung phong. Họ ở giữa một vùng trọng điểm trên tuyến đường Trường Sơn, là nơi ác liệt nhất, nơi tập trung bom đạn vào sự nguy hiểm. Họ phải chạy trên cao điểm giữa ban ngày, phơi mình ra giữa vùng trọng điểm đánh phá của máy bay địch. Sau mỗi trận bom, họ phải lao ra cao điểm, đo và ước tính khối lượng đất đá bị bom địch đào xới, đếm những quả bom chưa nổ và dùng những khối thuốc nổ đặt vào cạnh nó để phá. Đó là một công việc luôn gây căng thẳng thần kinh, đòi hỏi sự dũng cảm và bình tĩnh hết sức. Nhưng với ba cô gái thì những công việc ấy đã trở thành công việc thường ngày.

Trong tổ có hai cô gái rất trẻ là Định và Nho, còn tổ trưởng là chị Thao. Nhiệm vụ của các cô là quan sát địch ném bom, đo khối lượng đất đá phải san lấp hố bom do bom địch gây ra, đánh dấu vị trí các trái bom chưa nổ và phá bom. Công việc hết sức nguy hiểm. Các cô phải đối mặt với cái chết trong mỗi lần phá bom. Công việc này diễn ra hằng ngày, thậm chí mấy lần trong một ngày. Mặc dù vậy, các cô gái vẫn có những niềm vui hồn nhiên, những giây phút mơ mộng và đặc biệt là rất gắn bó, yêu thương nhau trong tình đồng đội, dù mỗi người một tính cách.

- Truyện được trần thuật từ ngôi thứ nhất, nhân vật "tôi" - Phương Định, cũng là nhân vật chính của truyện. Sự lựa chọn vai kể như vậy phù hợp với nội dụng tác phẩm và tạo thuận lợi để tác giả miêu tả, biểu hiện thế giới tâm hồn, những cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật.

Câu hỏi 2. Truyện kể về ba cô gái thanh niên xung phong ở một tổ trinh sát phá bom trên cao điểm. Ở họ có những nét gì chung đã gắn bó thành một khối thống nhất và những gì là nét riêng ở mỗi người?

Gợi ý

- Ba cô gái trong truyện là những cô gái còn rất trẻ, cùng chung một tổ, cùng trải qua cuộc sống đầy khó khăn, nguy hiểm. Họ đều mang những phẩm chất chung của những chiến sĩ thanh niên xung phong ở chiến trường. Đó là tinh thần trách nhiệm cao đối với nhiệm vụ, lòng dũng cảm không sợ hi sinh, tình đồng đội gắn bó. Họ là những cô gái trẻ dễ xúc cảm, nhiều mơ ước, hay mộng mơ, dễ vui mà cũng dễ trầm tư. Họ cũng thích làm đẹp cho cuộc sống của mình, ngay cả trong hoàn cảnh chiến trường (Nho thích thêu thùa, chị Thao chăm chép bài hát, Định thích ngắm mình trong gương, ngồi bó gối mơ mộng và hát).

- Dù trong một tập thể nhỏ rất gắn bó với nhau nhưng ở mỗi người vẫn có những cá tính, nét tính cách riêng. Phương Định vốn là một cô học sinh thành phố, nhạy cảm và hồn nhiên, thích mơ mộng và hay sống với những kỉ niệm của tuổi thiếu nữ vô tư giữa gia đình và thành phố của mình. Chị Thao có ít nhiều từng trải hơn, không dễ dàng hồn nhiên; mơ ước và dự tính về tương lai có vẻ thiết thực hơn nhưng cũng không thiếu những khát khao và rung động của tuổi trẻ. Chị chiến đấu dũng cảm, bình tĩnh, nhưng lại rất sợ khi nhìn thấy máu chảy. Nho trông có vẻ yếu đuối nhưng cũng rất tinh nghịch.

Câu hỏi 3. Tác giả đã thể hiện chân thực và sinh động, tự nhiên tâm lí của những cô gái thanh niên xung phong tuổi đời còn rất trẻ.

Hãy phân tích tâm lí nhân vật Phương Định, tập trung vào những đoạn:

- Nhân vật tự quan sát và đánh giá về mình ở phần đầu truyện.

- Tâm trạng của cô trong một lần phá bom ở phần cuối truyện.

- Cảm xúc trước trận mưa đá ở cuối truyện.

Gợi ý

- Nhân vật Phương Định tự quan sát và đánh giá mình:

Phương Định là một cô gái Hà Nội. Cô có một thời học sinh hồn nhiên, vô tư bên người mẹ, có một căn buồng nhỏ ở một đường phố yên tĩnh trong những ngày thanh bình trước chiến tranh. Những kỉ niệm ấy luôn sống lại trong cô ngay giữa chiến trường dữ dội. Nó vừa là niềm khao khát, vừa làm dịu mát tâm hồn trong hoàn cảnh căng thẳng, khốc liệt của chiến trường.

Vào chiến trường đã ba năm, đã quen với những thử thách và nguy hiểm, giáp mặt hằng ngày với cái chết, nhưng ở cô cũng như những đồng đội của mình, vẫn không mất đi sự hồn nhiên, trong sáng và những mơ ước về tương lai. Nét cá tính ở nhân vật được thể hiện khá rõ. Phương Định là cô gái nhạy cảm, hồn nhiên, thích ca hát "Tôi mê hát. Thường cứ thuộc một điệu nhạc nào đó rồi bịa ra lời mà hát. Lời tôi bịa lộn xộn mà ngớ ngẩn đến tôi cũng ngạc nhiên, đôi khi bò ra mà cười một mình", "Tôi thích nhiều bài. Những bài hành khúc bộ đội hay trên những ngả đường mặt trận. Tôi thích dân ca quan họ mềm mại, dịu dàng. Thích "Ca-chiu-sa” của Hồng quân Liên Xô. Thích ngồi bó gối mơ màng...".

Như các cô gái mới lớn, Phương Định cũng nhạy cảm và quan tâm đến hình thức của mình. Cô tự đánh giá "Tôi là con gái Hà Nội. Nói một cách khiêm tốn, tôi là một cô gái khá. Hai bím tóc dày, tương đối mềm, một cái cổ cao, kiêu hãnh như đài hoa loa kèn. Còn mắt tôi thì các anh lái xe bảo: "Cô có cái nhìn sao mà xa xăm!". Cô biết mình được nhiều người, nhất là các anh lính để ý và có thiện cảm. Điều đó làm cô thấy vui và cả tự hào, nhưng chưa dành riêng tình cảm cho một ai. Nhạy cảm, nhưng cô lại không hay biểu lộ tình cảm của mình, tỏ ra kín đáo giữa đám đông, tưởng như là kiêu kì.

Giống như hai người đồng đội trong tổ trinh sát, Phương Định yêu mến những người đồng đội trong tổ và cả đơn vị của mình, đặc biệt cô dành tình yêu và niềm cảm phục cho tất cả những người chiến sĩ mà cô gặp hằng đêm trên trọng điểm của con đường vào mặt trận.

- Tâm lí nhân vật Phương Định trong một lần phá bom đã được miêu tả rất cụ thể, tinh tế. Mặc dù đã rất quen công việc nguy hiểm này, nhưng mỗi lần phá bom vẫn là một thử thách với thần kinh của cô. Khung cảnh và không khí chứa đầy sự căng thẳng đến nghẹt thở. Cô có cảm giác là các anh cao xạ ở trên kia đang dõi theo từng động tác, cử chỉ của mình, để rồi lòng dũng cảm ở cô như được kích thích bởi lòng tự trọng: "Tôi đến gần quả bom. Cảm thấy có ánh mắt các chiến sĩ dõi theo mình, tôi không sợ nữa. Tôi sẽ không đi khom. Các anh ấy không thích cái kiểu đi khom khi có thể cứ đàng hoàng mà bước tới". Ở bên quả bom, kề sát với cái chết im lìm và bất ngờ, từng cảm giác của con người như cũng trở nên sắc nhọn hơn: "Thỉnh thoảng lưỡi xẻng chạm vào quả bom. Một tiếng động sắc đến gai người, cứa vào da thịt tôi. Tôi rùng mình và bỗng thấy tại sao mình làm quá chậm. Nhanh lên một tí! Vỏ quả bom nóng. Một dấu hiệu chẳng lành". Tiếp đó là cảm giác căng thẳng chờ đợi tiếng nổ của quả bom: "Tim tôi cũng đập không rõ. Dường như vật duy nhất vẫn bình tĩnh, phớt lờ mọi biến động chung là chiếc kim đồng hồ".

Tác giả đã miêu tả sinh động và chân thực tâm lí nhân vật, làm hiện lên một thế giới nội tâm phong phú, nhưng trong sáng, không phức tạp.

- Cảm xúc của các cô gái trước trận mưa đá ở cuối truyện cũng được miêu tả một cách chân thực và xúc động. Đầu tiên, các cô đón những hạt mưa đá một cách hồn nhiên, thích thú. Khi cơn mưa đá qua thì tiếc nuối, niềm vui nhỏ bé của các cô cũng không còn. Các cô lại đắm chìm trong những hồi ức về quê nhà.

Câu hỏi 4. Em có nhận xét gì về ngôn ngữ, giọng điệu của truyện?

Gợi ý

- Tác giả dùng ngôn ngữ trần thuật. Truyện được kể bằng ngôi thứ nhất, cũng là nhân vật chính. Khi xây dựng hình tượng nhân vật, tác giả chủ yếu miêu tả tâm lí. Vì thế, ngôn ngữ trần thuật sẽ tạo điều kiện thuận lợi để tác giả tập trung miêu tả thế giới nội tâm của nhân vật trong truyện.

- Ngôn ngữ tự nhiên, gần với khẩu ngữ, trẻ trung và có chất nữ tính. Lời kể thường dùng những câu ngắn, nhịp nhanh, tạo được không khí khẩn trương trong hoàn cảnh chiến trường. Ở những đoạn hồi tưởng, nhịp kể chậm lại, gợi nhớ những kỉ niệm của tuổi niên thiếu hồn nhiên, vô tư và không khí thanh bình trước chiến tranh.

Câu hỏi 5. Đọc truyện ngắn này, em hình dung và cảm nghĩ như thế nào về tuổi trẻ Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ?

Gợi ý

Truyện ngắn này kể về ba cô gái thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn thời chống Mĩ. Các cô là đại diện cho tuổi trẻ Việt Nam trong giai đoạn gian khổ và hào hùng của dân tộc.

Tuổi trẻ Việt Nam thời ấy chiến đấu dũng cảm, sẵn sàng hi sinh để bảo vệ nền độc lập, tự do của Tổ quốc. Trong khó khăn, gian khổ, họ vẫn sống lạc quan, hồn nhiên, yêu đời ngay cả khi đối mặt với cái chết. Giữa họ có một tình đồng đội gắn bó, tình đồng chí cao quý. Em có thể hình dung điều này một phần qua truyện Những ngôi sao xa xôi.

Thế hệ các em tự hào về thế hệ cha anh, về phẩm chất truyền thống tốt đẹp của con người Việt Nam.

II - Phần luyện tập

Bài tập 1. (SGK trang 122)

Gợi ý: (Theo SGK)

Bài tập 2. (SGK trang 122)

Gợi ý

Cần căn cứ vào văn bản truyện và nội dung trả lời trong câu hỏi 2 ở phần Bài học làm cơ sở để phát biểu cảm nghĩ của mình.