Ôn tập về thơ

ÔN TẬP VỀ THƠ

A. YÊU CẦU

- Hệ thống hoá kiến thức cơ bản về các tác phẩm thơ hiện đại Việt Nam đã học trong chương trình Ngữ văn 9. Củng cố những tri thức về thơ trữ tình đã học trong chương trình Ngữ văn 9 và các lớp dưới. Bước đầu hình thành những hiểu biết sơ lược về đặc điểm và thành tựu thơ Việt Nam từ sau Cách mạng tháng Tám 1945.

- Rèn kĩ năng phân tích thơ.

B. GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP

Bài tập 1. Lập bảng thống kê các tác phẩm thơ hiện đại Việt Nam đã học trong sách Ngữ văn 9 (cả hai tập) theo mẫu và theo Lưu ý trong SGK tập 2, trang 89.

Gợi ý

Bài tập 2. (SGK tập 2, trang 89)

Gợi ý

- Các tác phẩm thơ thống kê ở trên đều là thơ Việt Nam từ sau cách mạng tháng Tám 1945:

a) Giai đoạn kháng chiến chống Pháp (1945 - 1954): Đồng chí.

b) Giai đoạn hoà bình sau cuộc kháng chiến chống Pháp (1954 - 1964): Đoàn thuyền đánh cá, Bếp lửa, Con cò.

c) Giai đoạn kháng chiến chống Mĩ (1964 - 1975): Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ.

d) Giai đoạn từ sau năm 1975: Ánh trăng, Mùa xuân nho nhỏ, Viếng lăng Bác, Nói với con, Sang thu.

- Các tác phẩm thơ nêu ở trên đã thể hiện hiện thực về cuộc sống đất nước trong giai đoạn này. Đó là hiện thực về một đất nước và dân tộc nhiều gian khổ, hi sinh và vô cùng anh dũng trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mĩ; hiện thực về những con người Việt Nam trong công cuộc lao động, xây dựng đất nước với truyền thống cần cù và tinh thần làm chủ đất nước.

Những tác phẩm thơ cũng đã thể hiện được nét đẹp về tâm hồn, tình cảm, tư tưởng của con người Việt Nam trong một thời kì lịch sử có nhiều biến động lớn lao, nhiều đổi thay sâu sắc. Đó là: tình yêu quê hương, tình đồng chí, sự gắn bó với cách mạng, lòng kính yêu Bác Hồ, tình mẹ con, bà cháu trong sự thống nhất với tình cảm chung rộng lớn.

Bài tập 3. Nhận xét về những điểm chung và nét riêng trong nội dung và cách biểu hiện tình mẹ con trong các bài thơ: Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ, Con cò, Mây và sóng.

Gợi ý

- Ba bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ, Con cò, Mây và sóng đều có điểm chung là đề cập đến tình mẹ con, đều ngợi ca tình mẹ con thắm thiết, thiêng liêng. Nhưng nội dung tình cảm, cảm xúc ở mỗi bài lại mang nét riêng biệt:

+ Bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ thể hiện sự thống nhất của tình yêu con với lòng yêu nước, gắn bó với cách mạng của người mẹ dân tộc Tà-ôi trong hoàn cảnh hết sức gian khổ ở chiến khu miền tây Thừa Thiên trong thời kì kháng chiến chống Mĩ.

+ Bài thơ Con cò: từ hình tượng con cò trong ca dao, tác giả ca ngợi tình mẹ. Ý nghĩa của bài thơ vì thế mà được nâng lên cao hơn, sâu sắc hơn.

+ Bài thơ Mây và sóng hoá thân vào lời trò chuyện hồn nhiên, ngây thơ của em bé với mẹ để thể hiện tình yêu mẹ thắm thiết của em bé. Mẹ đối với em bé là vẻ đẹp, niềm vui, sự hấp dẫn lớn nhất, sâu xa và vô tận hơn tất cả những điều hấp dẫn khác trong vũ trụ, trên cuộc đời này.

- Cách thể hiện ở ba bài thơ cũng có điểm gần gũi đó là dùng điệu ru, lời ru của người mẹ hoặc lời của em bé nói với mẹ.

Bài tập 4. Nhận xét về hình ảnh người lính và tình đồng đội của họ trong các bài thơ: Đồng chí, Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Ánh trăng.

Gợi ý

Cả ba bài thơ: Đồng chí, Bài thơ về tiểu đội xe không kính, Ánh trăng đều viết về vẻ đẹp tâm hồn và tính cách của người lính cách mạng, nhưng mỗi bài lại khai thác những phẩm chất đáng yêu này trong những hoàn cảnh khác nhau.

- Bài thơ Đồng chí: Nói về người lính trong thời kì đầu cuộc kháng chiến chống Pháp. Họ xuất thân là nông dân, từ những làng quê nghèo khó, tình nguyện và hăng hái đi chiến đấu. Tình đồng chí giữa họ dựa trên cơ sở cùng chung cảnh ngộ, cùng chia sẻ những gian lao, thiếu thốn và cùng lí tưởng chiến đấu. Bài thơ tập trung thể hiện vẻ đẹp và sức mạnh của tình đồng chí ở những người lính cách mạng.

- Bài thơ Bài thơ về tiểu đội xe không kính: Nhà thơ khắc hoạ hình ảnh những chiến sĩ lái xe trên tuyến đường Trường Sơn. Họ là những người lính tiêu biểu cho thế hệ trẻ Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ. Bài thơ làm nổi bật tinh thần dũng cảm, niềm lạc quan yêu đời và ý chí chiến đấu giải phóng miền Nam của họ.

- Bài thơ Ánh trăng là tâm sự của người lính đã đi qua cuộc chiến tranh, nay sống giữa thành phố, trong hoà bình. Bài thơ nhắc nhở về đạo lí nghĩa tình, thuỷ chung bằng cách gợi lại những kỉ niệm gắn bó của người lính với đất nước, với đồng đội trong những năm tháng gian lao của thời chiến tranh.

Bài tập 5. Nhận xét bút pháp xây dựng hình ảnh thơ trong các bài: Đoàn thuyền đánh cá (Huy Cận), Ánh trăng (Nguyễn Duy), Mùa xuân nho nhỏ (Thanh Hải), Con cò (Chế Lan Viên).

Gợi ý

Bút pháp xây dựng hình ảnh thơ ở một số bài thơ:

- Bài Đồng chí sử dụng bút pháp tả thực, tác giả đưa vào bài thơ những chi tiết có thực của đời sống người lính (nước mặn đồng chua, đất cày lên sỏi đá, đêm rét chung chăn, áo rách, quần tôi có vài mảnh vá, chân không giày,..).

Hình ảnh "đầu súng trăng treo" ở cuối bài thơ là một hình ảnh đẹp và giàu ý nghĩa biểu trưng, nhưng cũng rất thực.

- Bài Đoàn thuyền đánh cá lại chủ yếu dùng bút pháp tượng trưng, phóng đại với nhiều liên tưởng, tưởng tượng, so sánh mới mẻ, độc đáo (mặt trời xuống biển như hòn lửa, sóng cài then, đệm sập cửa, thuyền ta lái gió, buồm trăng,...).

- Bài thơ về tiểu đội xe không kính sử dụng bút pháp hiện thực, miêu tả rất cụ thể, chi tiết từ hình dáng chiếc xe không kính đến cảm giác và sinh hoạt của người lái xe.

- Bài ánh trăng có những hình ảnh, chi tiết rất thực và bình dị, nhưng chủ yếu dùng bút pháp gợi tả, không đi vào chi tiết mà hướng tới ý nghĩa khái quát và biểu tượng của hình ảnh.

Tóm lại, mỗi bút pháp xây dựng hình ảnh thơ của các bài thơ trên đều có giá trị riêng và phù hợp với tư tưởng cảm xúc của mỗi bài và phong cách từng tác giả.