MIÊU TẢ TRONG VĂN BẢN TỰ SỰ
A. YÊU CẦU
- Hiểu được sự miêu tả cụ thể, chi tiết về cảnh vật, nhân vật và sự việc trong văn bản tự sự có tác dụng làm cho câu chuyện trở nên hấp dẫn, gợi cảm và sinh động.
- Vận dụng làm bài văn tự sự có yếu tố miêu tả.
B. GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP
I- Phần bài học
TÌM HIỂU YẾU TỐ MIÊU TẢ TRONG VĂN BẢN TỰ SỰ
1. Đọc đoạn trích sau:
Vua Quang Trung lại truyền lấy sáu chục tấm ván, cứ ghép liền ba tấm làm một bức, bên ngoài lấy rơm dấp nước phủ kín, tất cả là hai mươi bức. Đoạn kén hạng lính khoẻ mạnh, cứ mười người khênh một bức, lưng giắt dao ngắn, hai mươi người khác đều cầm binh khí theo sau, dàn thành trận chữ “nhất”, vua Quang Trung cưỡi voi để đốc thúc, mờ sáng ngày mồng 5 tiến sát đồn Ngọc Hồi. Quân Thanh nổ súng bắn ra, chẳng trúng người nào cả. Nhân có gió bắc, quân Thanh bèn dùng ống phun khói lửa ra, khói toả mù trời, cách gang tấc không thấy gì, hòng làm cho quân Nam rối loạn. Không ngờ trong chốc lát trời bỗng trở gió nam, thành ra quân Thanh lại tự làm hại mình.
Vua Quang Trung liền gấp rút sai đội khiêng ván vừa che vừa xông thẳng lên trước. Khi gươm giáo của hai bên đã chạm nhau thì quăng ván xuống đất, ai nấy cầm dao ngắn chém bừa, những người cầm binh khí theo sau cũng nhất tề xông tới mà đánh.
Quân Thanh chống không nổi, bỏ chạy tán loạn, giày xéo lên nhau mà chết. Tên Thái thú Điền Châu là Sầm Nghi Đống tự thắt cổ chết. Quân Tây Sơn thừa thế chém giết lung tung, thây nằm đầy đồng, máu chảy thành suối, quân Thanh đại bại.
(Ngô gia văn phái, Hoàng Lê nhất thống chí)
2. Suy nghĩ và trả lời câu hỏi:
a) Đoạn trích kể về trận đánh nào? Trong trận đánh đó, nhân vật vua Quang Trung làm gì, xuất hiện như thế nào?
b) Chỉ ra các chi tiết miêu tả trong đoạn trích. Các chi tiết miêu tả ấy nhằm thể hiện những đối tượng nào?
c) Kể lại nội dung đoạn trích trên, có bạn nêu ra sự việc sau đây:
- Vua Quang Trung cho ghép ván lại, cứ mười người khiêng một bức, rồi tiến sát đến đồn Ngọc Hồi.
- Quận Thanh bắn ra, không trúng người nào, sau đó phun khói lửa.
- Quân của vua Quang Trung khiêng ván nhất tề xông lên mà đánh.
- Quân Thanh chống đỡ không nổi, tướng nhà Thanh là Sầm Nghi Đống thắt cổ chết. Quân Thanh đại bại.
Nếu chỉ kể sự việc diễn ra như thế thì nhân vật vua Quang Trung có nổi bật không? Trận đánh có sinh động không? Tại sao? So sánh các sự việc chính mà bạn đó đã nêu với cách miêu tả trong đoạn trích để có thể rút ra nhận xét: Yếu tố miêu tả có vai trò như thế nào đối với văn bản tự sự?
Gợi ý
a. Đoạn trích kể về trận đánh đồn Ngọc Hồi của quân Tây Sơn. Trận đánh đó, vua Quang Trung là người chỉ huy trực tiếp. Nhà vua đã ra lệnh ghép ván có phủ rơm cấp nước để chống đạn và súng phun lửa. Những người khoẻ mạnh khiêng ván đi trước, hai chục người cầm binh khí theo sau để đánh giáp lá cà. Bản thân nhà vua thì cưỡi voi đi đốc thúc.
b. Các chi tiết miêu tả trong đoạn trích:
- Ghép liền ba tấm làm một bức, bên ngoài lấy rơm cấp nước vào phủ kín.
- Dàn thành trận chữ “nhất” tiến lên.
- Khói toả mù trời, cách gang tấc không thấy gì.
- Đội khiêng ván vừa che vừa xông thẳng lên trước.
- Khi gươm giáo của hai bên đã chạm nhau thì quăng ván xuống đất, ai nấy cầm dao ngắn chém bừa, những người cầm binh khí theo sau cũng nhất tề xông tới mà đánh.
- Quân Thanh bỏ chạy tán loạn, giày xéo lên nhau mà chết.
- Quân Tây Sơn chém giết lung tung, thây nằm đầy đồng, máu chảy thành suối.
Các chi tiết miêu tả trên nhằm làm rõ hơn hình ảnh quân Tây Sơn và quân Thanh
c. Nếu chỉ kể lại sự việc diễn ra như thế thì nhân vật vua Quang Trung không nổi bật. Trận đánh cũng không sinh động. Bởi vì không có các chi tiết cụ thể để làm rõ các đối tượng tham gia trận đánh, diễn biến của trận đánh.
Rõ ràng, yếu tố miêu tả có vai trò rất quan trọng trong văn bản tự sự. Nếu không có nó, văn bản chỉ gồm các sự việc trần trụi, khô khan ghép lại với nhau.
II - Phần luyện tập
Bài tập 1. Tìm những yếu tố tả người và tả cảnh trong hai đoạn trích Truyện Kiều vừa học (Chị em Thuý Kiều, tr. 81 và Cảnh ngày xuân, tr. 84). Phân tích giá trị của những yếu tố miêu tả ấy trong việc thể hiện nội dung mỗi đoạn trích.
Gợi ý
- Trong đoạn trích Chị em Thuý Kiều, những câu tả người là:
+ Tả chung vẻ đẹp của hai chị em:
Mai cốt cách tuyết tinh thần,
Mỗi người một vẻ mười phân vẹn mười.
+ Tả vẻ đẹp của Thuý Vân:
Vân xem trang trọng khác vời,
Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang.
Hoa cười ngọc thốt đoan trang,
Mây thua nước tóc tuyết nhường màu da.
+ Tả vẻ đẹp của Thuý Kiều:
Kiều càng sắc sảo mặn mà,
So bề tài sắc lại là phần hơn:
Làn thu thuỷ nét xuân sơn,
Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh.
Một hai nghiêng nước nghiêng thành,
Sắc đành đòi một tài đành hoạ hai.
Thông minh vốn sẵn tính trời,
Pha nghề thi hoạ đủ mùi ca ngâm.
- Trong đoạn trích Cảnh ngày xuân
Những câu tả cảnh là:
+ Ngày xuân con én đưa thoi
+ Cỏ non xanh tận chân trời,
Cành lê trắng điểm một vài bông hoa.
+ Ngựa xe như nước áo quần như nêm.
+ Ngổn ngang gò đống kéo lên,
Thoi vàng vó rắc tro tiền giấy bay.
Tà tà bóng ngả về tây,
+ Lần xem phong cảnh có bề thanh thanh.
Nao nao dòng nước uốn quanh,
Dịp cầu nho nhỏ cuối ghềnh bắc ngang.
Những câu tả người là:
+ Dập dìu tài tử giai nhân,
+ Chị em thơ thẩn dan tay ra về.
- Nếu không có những yếu tố miêu tả thì nội dung đoạn trích sẽ nghèo nàn và đơn giản, một số câu còn lại sẽ chỉ là một đoạn thơ kể chuyện. Có yếu tố miêu tả, cảnh vật và con người trong hai đoạn trích hiện lên một cách cụ thể và sinh động trước mắt người đọc. Giả sử ta tước bỏ yếu tố miêu tả ở hai văn bản trên thì giống như ta đã tước bỏ hầu hết nội dung của đoạn trích.
Bài tập 2. Dựa vào đoạn trích Cảnh ngày xuân, hãy viết một đoạn văn kể về việc chị em Thuý Kiều đi chơi trong buổi chiều ngày Thanh minh. Trong khi kể, chú ý vận dụng các yếu tố miêu tả để tả cảnh mùa xuân.
Gợi ý
Để viết được đoạn văn miêu tả theo yêu cầu, em phải căn cứ vào chi tiết trong đoạn trích, đặc biệt chú ý đến các yếu tố tả cảnh, tả người.
Bài tập 3. Giới thiệu trước lớp về vẻ đẹp của chị em Thuý Kiều bằng lời văn của mình.
Gợi ý
Em phải biết chuyển từ thơ sang văn xuôi đoạn tả về vẻ đẹp chung của hai chị em, của riêng Thuý Vân và riêng Thuý Kiều trong đoạn trích Chị em Thuý Kiều.