NGHỊ LUẬN VỀ TÁC PHẨM TRUYỆN (HOẶC ĐOẠN TRÍCH)
A. YÊU CẦU
- Các em phải hiểu được nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích), nhận diện bài văn nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích).
- Nắm được yêu cầu viết một bài văn nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) để có thể rèn luyện viết được một bài nghị luận loại này.
B. GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP
I- Phần bài học
TÌM HIỂU BÀI NGHỊ LUẬN VỀ TÁC PHẨM TRUYỆN (HOẶC ĐOẠN TRÍCH).
Đọc văn bản (SGK tập 2, trang 61, 62), trả lời câu hỏi.
Câu hỏi a. Vấn đề nghị luận của văn bản này là gì? Hãy đặt một nhan đề thích hợp cho văn bản.
Gợi ý
- Vấn đề nghị luận của văn bản này là: Tác giả nhận xét, đánh giá về nhân vật anh thanh niên làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu với những phẩm chất, đức tính đẹp đẽ, đáng yêu trong truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long.
- Bài văn có thể được đặt tên: Hình tượng nhân vật anh thanh niên trong “Lặng lẽ Sa Pa” hoặc Vẻ đẹp trong “Lặng lẽ Sa Pa”...
Câu hỏi b. Vấn đề nghị luận được người viết triển khai qua những luận điểm nào? Tìm những câu nêu lên hoặc cô đúc luận điểm của văn bản.
Gợi ý
Những câu có ý nghĩa nêu lên hoặc cô đúc luận điểm của bài văn:
- Hai câu nêu vấn đề nghị luận: Dù được miêu tả nhiều hay ít, trực tiếp hay gián tiếp, nhân vật nào của “Lặng lẽ Sa Pa” cũng hiện lên với nét cao quý đáng khâm phục. Trong đó, anh thanh niên làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu - nhân vật chính của tác phẩm - đã để lại cho chúng ta nhiều ấn tượng khó phai mờ.
- Hai câu nêu luận điểm:
+ Nhưng anh thanh niên này thật đáng yêu ở nỗi “thèm người”, lòng hiếu khách đến nồng nhiệt, ở sự quan tâm đến người khác một cách chu đáo,
+ Công việc vất vả, có những đóng góp quan trọng cho đất nước như thế nhưng người thanh niên hiếu khách và sôi nổi ấy lại rất khiêm tốn.
- Câu kết lại vấn đề nghị luận: Những con người cần mẫn, nhiệt thành như anh thanh niên ấy thật đáng trân trọng, thật đáng tin yêu.
Câu hỏi c. Để khẳng định các luận điểm, người viết đã lập luận (dẫn dắt, phân tích, chứng minh) như thế nào? Nhận xét về những luận cứ được người viết đưa ra để làm sáng tỏ cho từng luận điểm. (Gợi ý: Những luận cứ đó được lấy ở đâu, gồm những điều gì?)
Gợi ý
- Các luận điểm được nêu lên rõ ràng, ngắn gọn, dẫn dắt tự nhiên, bố cục chặt chẽ, lôgíc.
- Từng luận điểm được phân tích, chứng minh một cách thuyết phục bằng dẫn chứng cụ thể trong tác phẩm. Đó là những chi tiết, hình ảnh sinh động, đặc sắc tạo nên những luận cứ xác đáng.
Từ nêu vấn đề, người viết đi vào phân tích, diễn giải rồi sau đó khẳng định, nâng cao vấn đề nghị luận.
- Các luận cứ đều được rút ra từ hành động, lời nói của anh thanh niên được miêu tả trong truyện.
II - Phần luyện tập
Bài tập. Đọc đoạn văn Chiều sâu truyện “Lão Hạc” của Văn Giá (SGK tập 2, tr. 64), trả lời câu hỏi: Vấn đề nghị luận của đoạn văn là gì? Đoạn văn nêu lên những ý kiến chính nào? Các ý kiến ấy giúp ta hiểu thêm gì về nhân vật lão Hạc?
Gợi ý
- Vấn đề nghị luận của đoạn văn ngắn này là tình thế lựa chọn nghiệt ngã giữa cái sống và cái chết của nhân vật lão Hạc. Sự lựa chọn diễn ra một cách âm thầm, lặng lẽ trước đó. Bằng sự phân tích cụ thể nội tâm, hành động của nhân vật, đoạn văn đã làm sáng tỏ nét đẹp tâm hồn, nhân cách, sự hi sinh cao quý của lão Hạc.
- Đoạn văn đã nêu lên những ý kiến chính: Lão Hạc đã chọn cái chết trong còn hơn phải sống khổ, sống nhục. Ý nghĩa cao cả của cái chết đó là “để bảo toàn nhân cách”. Đó là một phẩm cách cao quý của lão Hạc. Cái chết ấy biểu hiện “tình phụ tử thiêng liêng và thăm thẳm”. Lão chết để cho con trai mình được sống.
- Đoạn văn cho ta hiểu thêm về vẻ đẹp nhân cách, về tấm lòng hi sinh cao quý của lão Hạc.