Bài 24. SANG THU
A. YÊU CẦU
- Phân tích được những cảm nhận tinh tế của nhà thơ về sự biến đổi của đất trời từ cuối hạ sang đầu thu.
- Rèn năng lực cảm thụ thơ.
B. GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HỎI, BÀI TẬP
I- Phần bài học
Câu hỏi 1. Sự biến đổi của đất trời sang thu được Hữu Thỉnh cảm nhận bắt đầu từ đâu và gợi tả qua những hình ảnh, hiện tượng gì?
Gợi ý
Sự biến đổi của đất trời sang thu được Hữu Thỉnh cảm nhận bắt đầu từ sự chuyển mùa: ngọn gió se (nhẹ, khô và hơi lạnh) mang theo hương ổi (ổi đang vào độ chín).
Sự biến đổi ấy mang đến cho tác giả một tâm trạng ngỡ ngàng, một cảm xúc bâng khuâng. Điều này được thể hiện qua các từ bỗng, hình như.
Câu hỏi 2. Phân tích sự cảm nhận tinh tế của nhà thơ về những biến chuyển trong không gian lúc sang thu. (Gợi ý: qua hương vị, qua vận động của gió, sương, của dòng sông, cánh chim, đám mây, qua nắng, mưa, tiếng sấm. Chú ý các từ phả vào, chùng chình, dềnh dàng,...).
Gợi ý
- Biến chuyển trong không gian lúc sang thu:
+ Hương ổi lan vào không gian, phả vào gió se.
+ Sương đầu thu giăng mắc nhẹ nhàng, chuyển động chầm chậm nơi đường thôn ngõ xóm.
+ Dòng sông dềnh dàng trôi.
+ Những cánh chim bắt đầu vội vã buổi hoàng hôn.
+ Đám mây mùa hạ "vắt nửa mình sang thu".
+ Nắng cuối hạ vẫn còn nồng, còn sáng nhưng nhạt dần.
+ Đã bớt đi những tiếng sấm bất ngờ cùng với những cơn mưa rào mùa hạ.
- Sự biến chuyển này được Hữu Thỉnh cảm nhận bằng nhiều giác quan và sự rung động thật tinh tế. Điều này thể hiện qua những từ ngữ diễn tả cảm giác, trạng thái: bỗng, phả vào, chùng chình, hình như, dềnh dàng, vắt nửa mình,...
Câu hỏi 3. Theo em, nét riêng của thời điểm giao mùa hạ - thu này được Hữu Thỉnh thể hiện đặc sắc nhất qua hình ảnh, câu thơ nào? Em hiểu thế nào về hai dòng thơ cuối bài:
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi.
Gợi ý
- Ý nghĩa tả thực về thiên nhiên (hiện tượng sấm, hàng cây) lúc sang thu.
- Tính ẩn dụ của hình ảnh (sấm: những vang động bất thường của ngoại cảnh, cuộc đời; hàng cây đứng tuổi: con người đã từng trải).
- Theo cảm nhận của mình, em có thể chọn ra những hình ảnh, câu thơ mà mình cho là nét đặc sắc riêng của thời điểm giao mùa hạ - thu. Chẳng hạn có thể chọn hình ảnh:
+ Sương chùng chình qua ngõ
+ Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu
Chọn câu thơ:
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi
- Hai dòng thơ cuối bài có cách diễn tả độc đáo. Hai dòng thơ được hiểu với hai tầng ý nghĩa. Lúc sang thu, mưa đã bớt đi, do đó cũng bớt đi những tiếng sấm bất ngờ. Hàng cây không còn bị bất ngờ, bị giật mình vì tiếng sấm nữa. Đây là hình ảnh được tả thực dưới cái nhìn ngộ nghĩnh, hồn nhiên phù hợp với tâm lí trẻ thơ. Bằng hình ảnh có giá trị tả thực về hiện tượng thiên nhiên này, Hữu Thỉnh muốn gửi gắm suy ngẫm của mình: khi con người đã từng trải thì cũng vững vàng hơn trước những tác động bất thường của ngoại cảnh của cuộc đời.
II - Phần luyện tập
Viết bài văn ngắn theo yêu cầu được nêu trong SGK trang 72. Chú ý phải dựa vào hình ảnh, bố cục của bài thơ, cảm nhận của tác giả chứ không phải cảm nhận của bản thân mình.