I. KIẾN THỨC CƠ BẢN
Các em cần nhớ những lỗi dùng từ hay mắc để dùng từ đúng, góp phần làm cho lời nói và câu viết được chính xác và trong sáng.
1. Lặp từ
- Lặp lại từ trong câu viết (hay lời nói) một cách không cần thiết khiến cho câu văn trở nên nặng nề, thiếu trong sáng, gây cảm giác khó chịu đối với người đọc (người nghe).
Nó khác hẳn với điệp từ là một biện pháp tu từ nhằm mục đích nhấn mạnh ý, tạo nhịp điệu cho câu văn, mang tính nghệ thuật.
- So sánh (a) và (b), các em có thể thấy sự khác nhau đó:
a. Gậy tre, chông tre chống lại sắt thép của quân thù. Tre xung phong vào xe tăng đại bác. Tre giữ làng, giữ nước, giữ mái nhà tranh, giữ đồng lúa chín. Tre hi sinh để bảo vệ con người. Tre anh hùng lao động. Tre anh hùng chiến dấu.
- tre - tre (bảy lần);
- giữ - giữ (bốn lần);
- anh hùng - anh hùng (hai lần).
Việc lặp lại này nhằm mục đích nhấn mạnh ý, tạo nhịp điệu hài hòa như một bài thơ văn xuôi.
b. Truyện dân gian thường có nhiều chi tiết kì ảo nên em thích đọc truyện dân gian.
truyện dân gian - truyện dân gian (hai lần).
Đây là lỗi lặp từ. Có thể sửa lại bằng nhiều cách:
- Truyện dân gian thường có nhiều chi tiết tưởng tượng kì ảo nên em rất thích đọc. (Bỏ cụm từ "truyện dân gian" ở cuối câu vì không cần, người đọc vẫn có thể hiểu được).
- Em rất thích đọc truyện dân gian vì truyện có nhiều chi tiết tưởng tượng kì ảo. (Đảo lại ý, bỏ từ "dân gian", chỉ giữ lại từ "truyện").
2. Lẫn lộn các từ gần âm
- Nguyên nhân của lỗi này là do nhớ không chính xác hoặc do thói quen nói sai của một số người dẫn đến sự lẫn lộn giữa các từ gần âm. Cách chữa lỗi này là phải nắm chắc nghĩa của từ để dùng đúng trong câu văn hoặc lời nói, không lẫn lộn với các từ gần âm theo thói quen dễ dãi của mình.
- Đối chiếu với hai câu trong SGK:
a. Ngày mai, chúng em đi thăm quan Viện bảo tàng của tỉnh.
+ Từ dùng sai: thăm quan (không có từ này trong tiếng Việt)
+ Từ dùng đúng: tham quan (xem thấy tận mắt để mở rộng hiểu biết hoặc học tập kinh nghiệm)
+ Nguyên nhân: do thói quen nói sai nên cũng viết sai thành "thăm quan".
b. Ông hoạ sĩ già nhấp nháy bộ râu mép quen thuộc.
+ Từ dùng sai: nhấp nháy (1. mở ra nhắm lại liên tiếp; 2. có ánh sáng khi lóe ra, khi tắt liên tiếp)
+ Từ dùng đúng: mấp máy (cử động khẽ và liên tiếp)
+ Nguyên nhân: do có các từ gần âm, nên “mấp máy” nhớ không chính xác thành “nhấp nháy” (làm sao bộ ria mép có thể nhấp nháy được?!)
II. LUYỆN TẬP
1. Lược bỏ từ trùng lặp (và cả các từ thừa) trong các câu sau:
a. Bạn Lan là một lớp trưởng gương mẫu nên cả lớp ai cũng đều rất lấy làm quý mến bạn Lan.
- Nên sửa lại: Lan là một lớp trưởng gương mẫu nên cả lớp đều quý mến bạn ấy.
b. Sau khi nghe cô giáo kể câu chuyện ấy, chúng tôi ai cũng thích những nhân vật trong câu chuyện này vì những nhân vật ấy đều là những nhân vật có phẩm chất đạo đức tốt đẹp.
- Nên sửa lại: Sau khi nghe cô giáo kể, chúng tôi rất thích những nhân vật trong câu chuyện ấy vì họ đều là những người có phẩm chất đạo đức tốt đẹp.
c. Quá trình vượt núi cao cũng là quá trình con người trưởng thành, lớn lên.
- Trong câu này chỉ dùng một trong hai từ trưởng thành và lớn lên (dùng trưởng thành thì bỏ lớn lên hoặc ngược lại) vì trưởng thành và lớn lên có nghĩa tương tự như nhau
2. Thay từ dùng sai bằng từ khác:
a. Tiếng Việt có khả năng diễn tả linh động mọi trạng thái tình cảm của con người.
Cần sửa linh động thành sinh động.
b. Có một số bạn còn bàng quang với lớp.
Cần sửa bàng quang thành bàng quan.
(Bàng quang là cái túi chứa nước tiểu ở trong bụng, còn gọi là bọng đái; bàng quan là thờ ơ đứng ngoài).
c. Vùng này còn nhiều thủ tục như: ma chay, cưới xin đều cỗ bàn linh đình; ốm không đi bệnh viện mà ở nhà cúng bái.
- Cần sửa thủ tục thành hủ tục.
+ Thủ tục là cách thức làm việc theo một trật tự quen thuộc đã quy định, ví dụ: thủ tục xin nhập học.
+ Hủ tục là những tục lệ đã quá lâu đời, quá xưa cũ, quá lỗi thời (hủ là mục nát, tục là thói tục).
+ Nguyên nhân của việc dùng từ sai trên đây là do người viết đã lẫn lộn các từ gần âm.