I. KIẾN THỨC CƠ BẢN
Tác giả đã đi từ những ấn tượng chung, khái quát về một vùng thiên nhiên sông nước đến những cảnh cụ thể của dòng sông Năm Căn.
Đoạn văn Sông nước Cà Mau miêu tả cảnh quan của một vùng sông nước Cà Mau rộng lớn và nguyên sơ, đầy sức sống. Từ cảnh thiên nhiên đến hoạt động của con người cùng với hình ảnh sinh hoạt sôi nổi ở vùng đất cực nam của Tổ quốc.
Nghệ thuật miêu tả của tác giả vừa bao quát, vừa cụ thể giúp cho người đọc có thể hình dung ra mảnh đất trù phú, vẻ đẹp thiên nhiên và cuộc sống của người dân ở tận cùng phía nam của Tổ quốc.
GHI NHỚ:
* Bài văn nêu ấn tượng nổi bật ban đầu về sông nước Cà Mau:
* Những hình ảnh khái quát, nhưng ấn tượng về vùng Cà Mau là:
- Không gian rộng lớn, mênh mông với những sông ngòi kênh rạch bủa giăng chi chít, với màu xanh bao trùm của trời đất, rừng cây đước, làm nổi bật được khung cảnh thiên nhiên qua sự cảm nhận của thị giác và thính giác.
- Đặc biệt là cảm giác về màu xanh bao trùm và tiếng rì rào bất tận của rừng cây và sóng gió.
- Tác giả đã dùng biện pháp điện từ, tính từ để tạo hiệu quả trong việc miêu tả màu sắc và âm thanh của vùng Cà Mau trù phú ở miền cực nam của Tổ quốc,
II. TRẢ LỜI CÂU HỎI
1. Bài văn miêu tả cảnh quan của vùng sông nước Cà Mau ở miền cực nam của Tổ Quốc.
- Đi từ những ấn tượng chung, khái quát về thiên nhiên
- Rồi tập trung vào miêu tả các rạch, kênh, sông ngòi và vẻ đẹp của cảnh vật hai bên bờ;
- Cuối cùng là cảnh chợ ồn ào, động vui, tấp nập họp ngay trên sông nước và màu sắc độc đáo của nó.
* Dựa vào trình tự miêu tả, ta có thể chia ra làm ba đoạn:
Đoạn 1: từ đầu đến lặng lẽ một màu xanh đơn điệu. Những ấn tượng chung ban đầu về vùng sông nước Cà Mau.
Đoạn 2: tiếp theo đến khói sóng ban mai giới thiệu về các vùng kênh - rạch, đặc biệt là con sông Năm Căn rộng lớn.
Đoạn 3: còn lại, tả cảnh chợ Năm Căn ồn ào, đông vui, tấp nập với nhiều màu sắc độc đáo.
- Vị trí quan sát của tác giả trên con thuyền xuôi theo các kênh rạch của vùng Cà Mau.
Vị trí quan sát này giúp tác giả có thể tả một vùng sông nước rộng lớn theo một trình tự tự nhiên, hợp lí.
2. Trong đoạn văn (từ đầu đến lặng lẽ một màu xanh đơn điệu) tác giả đã diễn tả ấn tượng nổi bật ban đầu về vùng sông nước Cà Mau. Cảm nhận qua những giác quan nào?
* Diễn tả ấn tượng nổi bật ban đầu về vùng sông nước Cà Mau:
Đó là cả một không gian rộng lớn, mênh mông, chi chít những kênh và rạch trong màu xanh của trời, của nước, của rừng cây.
* Để cảm nhận được những ấn tượng về vùng sông nước Cà Mau:
Tác giả đã tập trung vào miêu tả khung cảnh thiên nhiên qua sự cảm nhận của thị giác và thính giác (cảm giác về màu xanh bao trùm và tiếng rì rào của rừng cây, của gió và của sóng...)
* Tác giả sử dụng hàng loạt những biện pháp nghệ thuật:
- Tả xen lẫn với kể, lối liệt kê sự việc;
- Dùng điệp từ và đặc biệt là những tính từ chỉ màu sắc xen với trạng thái cảm giác.
3. Nhận xét về các địa danh. Đặc điểm thiên nhiên vùng Cà Mau:
* Cách đặt tên cho các dòng sông, con kênh ở vùng Cà Mau cũng rất độc đáo.
* Việc đặt tên cho các dòng sông và những con kênh rạch là một hiện tượng tự nhiên, nó mang màu sắc của một vùng hoang dã gần với thiên nhiên và cuộc sống của con người, nên giản dị, chất phác. Người ta gọi:
- Rạch Mái Giầm vì hai bên bờ rạch toàn những cây mái giầm
- Kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập cơ man nào là bọ mắt;
- Kênh Ba Khía vì ở đó hai bên tập trung toàn là những con ba khía...
4. Đọc kĩ đoạn văn từ "Thuyền chúng tôi chèo thoát qua" đến "sương mù và khói sóng ban mai" ta thấy:
a. Những chi tiết thể hiện sự rộng lớn, hùng vĩ của dòng sông và rừng đước:
- Con sông rộng hơn ngàn thước.
- Dòng sông Năm Căn mênh mông, nước đổ ầm ầm ra biển ngày đêm như thác, cá nước bơi hàng đàn đen trũi nhô lên hụp xuống như người bơi ếch giữa những đầu sóng trắng.
- Rừng được dựng lên cao ngất như hai dãy trường thành vô tận.
b. Ở đây tác giả đã dùng những động từ và cụm từ: thoát qua, đổ ra, xuôi về, rất ấn tượng nên không thể thay đổi các động từ và cụm động từ ấy được, vì sẽ làm giảm giá trị của khung cảnh đầy khó khăn ấy.
- Thoát qua tức là nói con thuyền đã vượt qua chỗ khó khăn nguy hiểm;
- Đổ là diễn tả con thuyền đi từ những con kênh nhỏ ra dòng sông lớn;
- Xuôi diễn tả sự nhẹ nhàng của con thuyền trên sông nước.
c. Những từ tả màu sắc của rừng:
- Đó là màu xanh bất tận với các sắc độ khác nhau:
màu xanh lá mạ, màu xanh rêu, màu xanh chai lọ...
- Đó là màu của các lớp cây được tả từ non cho đến già nối tiếp nhau, chen chúc nhau mọc dài theo bãi, lớp này chồng lên lớp kia ôm lấy dòng sông...
5. Sự tấp nập, đông vui, trù phú của chợ Năm Căn
Được thể hiện qua một khung cảnh rộng lớn lúc nào cũng ồn ào, đông vui, tấp nập, những đồng gỗ cao như núi chất dựa bờ, thuyền buôn dập dềnh trên sông. Những ngôi nhà ban đêm có ánh đèn măng xông chiếu rực trên mặt nước như những khu phố nổi...
* Sự độc đáo của chợ Năm Căn thể hiện ở:
- Chợ họp ngay trên sông nước với những nhà bè và khu phố nổi, các con thuyền len lỏi mọi nơi có thể mua mọi thứ mà không phải bước ra thuyền.
- Có nhiều dân tộc với những nét riêng về màu sắc, trang phục đã tô điểm cho Năm Căn một màu sắc độc đáo.
Cách miêu tả của tác giả:
- từ xa cho đến gần
- từ khái quát đến cụ thể
Nhằm làm nổi bật sự độc đáo cùng với sự náo nhiệt, trù phú của khu rừng chợ Năm Căn.
6. Bài văn miêu tả cảnh quan thiên nhiên của một vùng sông nước Cà Mau.
Cảnh ở đây rộng lớn, hoang dã và hùng vĩ với rừng đước bạt ngàn một màu xanh bất tận; sông ngòi, kênh rạch chằng chịt, với sự độc đáo tấp nập phong phú của chợ Năm Căn.
II. LUYỆN TẬP:
1. Đoạn văn trình bày cảm nhận của em về vùng sông nước Cà Mau.
Gợi ý:
Các em có thể trình bày cảm nhận của mình về một trong hai ấn tượng sau:
a. Thiên nhiên vùng nước Cà Mau sông ngòi kênh rạch bủa giăng... một màu xanh... hoặc chỉ tả cảnh chợ Năm Căn - nhộn nhịp dọc sông các loại thuyền...
b. Hoạt động của những con người và phong cảnh của chợ Năm Căn. (Năm căn có cái bề thế của một trấn anh chị rừng xanh...)
Có thể vào bài như sau: "... Đọc bài văn "Sông nước Cà Mau" của nhà văn Đoàn Giỏi làm em thích thú muốn kể lại ngay cho các bạn biết về cảm nhận của em trước một vùng sông nước mang vẻ đẹp độc đáo ở tận cực nam Tổ quốc..."
2. Kể tên một vài con sông ở quê hương và giới thiệu vắn tắt về một trong những con sông ấy.
Con sông Thị Vải ở Bà Rịa – Vũng Tàu:
... Đoạn sông Thị Vải đẹp nhất là khúc sông chảy qua huyện Tân Thành đầu tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu. Dòng sông như một dải lụa trắng quàng vào phía sau gáy ngọn núi Thị Vải, và các khu công nghiệp của đô thị mới Phú Mỹ.
Khúc sông phía trên phẳng lặng, có độ sâu hàng chục mét, như chuẩn bị tư thế để đón những con tàu có trọng tải hàng trăm ngàn tấn, nối đuôi nhau đi về. Đứng trên núi Thị Vải nhìn xuống dòng nước chảy chầm chậm như muốn giữ yên cho tàu cập bến...