I. KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. Văn tự sự chủ yếu là văn kể người và kể việc.
Khi kể người thì có thể giới thiệu tên, họ, lại lịch, quan hệ, tính tình, tài năng, ý nghĩa của nhân vật. Khi kể việc thì kể các hành động, việc làm, kết quả và sự đổi thay do các hành động ấy đem lại.
Ví dụ:
- đoạn văn (1) giới thiệu nhân vật Mị Nương.
- đoạn văn (2) giới thiệu hai nhân vật Sơn Tinh và Thủy Tinh.
- đoạn văn (3) kể sự việc Thủy Tinh dâng nước đánh Sơn Tinh.
2. Mỗi đoạn văn thường có một ý chính, diễn đạt thành một câu gọi là câu chủ đề. Các câu khác diễn đạt những ý phụ dẫn đến ý chính đó, hoặc giải thích cho ý chính, làm cho ý chính nổi lên.
Ví dụ: Ý chính của đoạn văn (3) là: Vì ghen tức không lấy được vợ, Thủy Tinh đã dâng nước đánh Sơn Tinh; ý đó đã được diễn đạt trong câu chủ đề: "Thủy Tinh đến sau, không lấy được vợ, đùng đùng nổi giận, đem quân đuổi theo đòi cướp Mị Nương" (câu 1). Điều đó được cụ thể hóa trong các hành động (câu 2) và dẫn đến kết quả (câu 3). Các câu này đã góp phần làm nổi lên ý chính của đoạn văn.
II. LUYỆN TẬP
Bài tập 1:
Yêu cầu xác định ý chính trong ba đoạn văn và nêu lên sự kết hợp của các câu để làm nổi rõ ý chính đó trong từng đoạn văn.
+ Gợi ý cách làm: Đọc kĩ đoạn văn xem đoạn văn kể điều gì? Trong điều đó, cái ý chính mà đoạn văn muốn biểu đạt là gì? (Gạch dưới câu chủ đề nói lên ý đó). Các câu khác đã triển khai ý chính ấy như thế nào?
+ Ví dụ: Đoạn văn (a) kể sự việc Sọ Dừa chăn bò, nhưng lại muốn biểu đạt ý: Sọ Dừa chăn bò rất giỏi. Câu chủ đề là "Cậu chăn bò rất giỏi" (câu 2). Các câu khác đều triển khai ý chính ấy, làm rõ ý chính ấy; câu 3: cách chăn (lăn sau đàn bò); câu 4: kết quả là ngày nắng, mưa, bụng bò đều no căng; câu 5: chủ xác nhận (phú ông mừng lắm).
+ Hai đoạn văn (b) và (c) cũng làm như vậy (gợi ý: đoạn văn (b) gạch dưới câu 1; đoạn văn (c) gạch dưới câu thứ hai).
Bài tập 2: Câu đúng là câu kể theo thứ tự lôgíc (câu b).
Bài tập 3: Yêu cầu viết câu giới thiệu các nhân vật đã học: Thánh Gióng, Lạc Long Quân, Âu Cơ, Tuệ Tĩnh.
Các em cần xem lại mục I.1. để biết cách giới thiệu như thế nào, câu văn thường dùng những từ, cụm từ gì..., sau đó tự viết câu giới thiệu các nhân vật.
Bài tập 4: Yêu cầu viết đoạn văn kể lại hai sự việc đánh đuổi giặc Ân của Thánh Gióng. Các em cần xem lại phần Ghi nhớ để biết phải kể những gì, xem lại mục I.2. để biết cách kể như thế nào, viết câu chủ đề ra sao..., sau đó tự viết thành đoạn văn kể lại hai sự việc trên.