I. KIẾN THỨC CƠ BẢN
A. Các kiểu so sánh:
1. Tìm phép so sánh trong khổ thơ sau:
Những ngôi sao thức ngoài kia
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con
Đêm nay con ngủ giấc tròn
Mẹ là ngọn gió của con suốt đời.
(Trần Quốc Minh)
Trong đoạn thơ trên có 2 phép so sánh:
- chẳng bằng phép so sánh 1 - so sánh hơn kém.
- là phép so sánh 2 - so sánh ngang hàng.
2. Như vậy ta có thể rút ra mô hình của hai kiểu so sánh:
So sánh ngang hàng: A và B (có từ là)
So sánh thua kém: A không bằng B (có từ chẳng bằng)
3. Tìm thêm những từ ngữ chỉ so sánh ngang bằng hoặc không ngang bằng:
- So sánh ngang bằng: như, tựa như, chừng như... là bao nhiêu, bấy nhiêu.
- So sánh không ngang bằng: hơn, kém, khác, kém hơn.
II. TÁC DỤNG CỦA SO SÁNH:
1. Tìm phép so sánh trong đoạn văn trên SGK:
- Có chiếc (lá rụng) tựa mũi tên nhọn, từ cành cây rơi cắm phập xuống đất như cho xong chuyện, cho xong một đời lạnh lùng, thản nhiên, không thương tiếc, không do dự vẩn vơ (so sánh ngang bằng).
- Có chiếc lá như con chim bị lảo đảo mấy vòng trên không, rồi cố gượng... (so sánh ngang bằng)
- Có chiếc lá nhẹ nhàng khoan khoái đùa bỡn, múa may với làn gió thoảng, như thầm bảo rằng sự đẹp của vạn vật chỉ ở hiện tại... (so sánh ngang bằng).
- Cả một thời quá khứ dài dằng dặc của chiếc lá trên cành cây không bằng một vài giây bay lượn ... (so sánh hơn kém).
- Có chiếc lá như sợ hãi, ngần ngại rụt rè, rồi như gần tới mặt đất, còn cất mình muốn bay trở lại (so sánh ngang bằng).
2. Trong đoạn văn trên, phép so sánh có tác dụng:
- Đối với việc miêu tả sự việc, sự vật: Tạo ra được những hình ảnh cụ thể, sinh động giúp cho người đọc hình dung được sự việc, sự vật được miêu tả. Người đọc sẽ hình dung được những cách rụng khác nhau của những chiếc lá.
- Đối với việc thể hiện tư tưởng, tình cảm của người viết: Giúp người đọc nắm bắt được tư tưởng, tình cảm của người viết.
Trong đoạn văn trên phép so sánh giúp ta thấy được quan niệm của tác giả về sự sống và cái chết.
III. LUYỆN TẬP:
1. Chỉ ra các phép so sánh trong những khổ thơ dưới đây. Cho biết chúng thuộc kiểu so sánh nào? Phân tích tác dụng gợi hình, gợi cảm của một phép so sánh mà em thích.
Câu a: Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè.
Dùng từ so sánh là – so sánh ngang bằng, có giá trị gợi hình.
Câu b:
Con đi trăm núi ngàn khe
Chưa bằng muôn nỗi tái tê lòng bầm,
→ có giá trị gợi cảm
Con đi đánh giặc mười năm
Chưa bằng khó nhọc đời bầm sáu mươi
→ có giá trị gợi cảm
Dùng từ chưa bằng - so sánh không ngang bằng.
Сâu с:
* Anh đội viên mơ màng
Như nằm trong giấc mộng.
Dùng từ so sánh như - so sánh ngang bằng.
* Bóng Bác cao lồng lộng
Ấm hơn ngọn lửa hồng.
Dùng từ so sánh hơn – so sánh không ngang bằng.
Vừa có giá trị gợi hình, vừa có giá trị biểu cảm rất cao, rất sâu sắc.
2. Những câu văn có sử dụng phép so sánh trong bài Vượt thác.
- Những động tác thả sào, rút sào rập ràng nhanh như cắt.
- Thuyền rẽ sóng lướt bon bon như đang nhớ núi rừng phải lướt cho nhanh để cho kịp.
- Dọc theo sườn núi, những cây to mọc giữa những bụi lúp xúp nom xa như những cụ già giơ tay hô đám con cháu tiến về phía trước.
- Dượng Hương Thư như pho tượng đồng đúc, các bắp thịt cuồn cuộn, hai hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa, ghì trên ngọn sào giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ.
* Trong những phép so sánh trên, hình ảnh dượng Hương Thư được so sánh là đẹp nhất. Thông qua hình ảnh so sánh, người đọc sẽ hình dung được một con người mạnh mẽ, can đảm và dũng mãnh. Đây là hình ảnh em thích nhất.
3. Đoạn văn tả dượng Hương Thư vượt thác:
"Dượng Hương Thư ở trần, đứng sau lái, co người phóng chiếc sào xuống lòng sông có dòng nước từ trên cao trút xuống ầm ầm như thác đổ. Chiếc sào của dượng Hương Thư cong lại như hình cái cung. Thuyền cố lấn lên, dượng Hương Thư ghì trên ngọn sào, hàm răng cắn chặt, quai hàm bạnh ra, cặp mắt nảy lửa, trông dượng không khác gì một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ..."