I. KIẾN THỨC CƠ BẢN
Định nghĩa các truyện dân gian:
- Truyền thuyết là loại truyện dân gian kể về các nhân vật và sự kiện có liên quan đến lịch sử thời quá khứ, thường có những yếu tố tưởng tượng, kì ảo. Truyền thuyết thể hiện thái độ và cách đánh giá của nhân dân đối với các sự kiện và nhân vật lịch sử được kể.
- Truyện cổ tích là loại truyện dân gian kể về cuộc đời của một số kiểu nhân vật quen thuộc:
+ Nhân vật dũng sĩ và nhân vật có tài năng kì lạ
+ Nhân vật thông minh và nhân vật ngốc nghếch
+ Nhân vật bất hạnh (như: người mồ côi, người con riêng, người em út, người có hình dạng xấu xí...).
+ Nhân vật là động vật (con vật biết nói năng, hoạt động, tính cách như con người).
Truyện cổ tích thường có yếu tố hoang đường, thể hiện ước mơ, niềm tin của nhân dân vào chiến thắng cuối cùng của cái thiện đối với cái ác, cái tốt đối với cái xấu, sự công bằng đối với sự bất công.
- Truyện ngụ ngôn là loại truyện kể bằng văn xuôi hoặc văn vần, mượn chuyện về loài vật, đồ vật hoặc chính con người để ngầm nói chuyện con người, nhằm khuyên nhủ răn dạy người ta bài học nào đó trong cuộc sống.
- Truyện cười là loại truyện kể về những hiện tượng đáng cười trong cuộc sống nhằm tạo ra tiếng cười mua vui hoặc phê phán những thói hư, tật xấu trong xã hội.
II. LUYỆN TẬP:
1. Đọc lại truyện dân gian trong sách giáo khoa.
2. Viết lại tên những truyện dân gian (theo thể loại đã học và đã đọc) kể cả truyện dân gian của một số nước khác.
* Truyền thuyết:
1. Con Rồng cháu Tiên
2. Bánh chưng bánh giầy
3. Thánh Gióng
4. Sơn Tinh Thuỷ Tinh
5. Sự tích Hồ Gươm
* Truyện cổ tích:
1. Sọ Dừa
2. Thạch Sanh
3. Em bé thông minh
4. Cây bút thần
5. Ông lão đánh cá và con cá vàng.
* Truyện ngụ ngôn:
1. Ếch ngồi đáy giếng
2. Thầy bói xem voi
3. Đeo nhạc cho mèo
4. Chân, Tay, Tai, Mắt, Miệng
* Truyện cười:
1. Treo biển
2. Lợn cưới, áo mới
3. Những đặc điểm tiêu biểu của các thể loại truyện kể dân gian đã học:
* Truyền thuyết:
- Là truyện kể về các nhân vật và sự kiện lịch sử trong quá khứ.
- Có nhiều chi tiết tưởng tượng kì ảo.
- Có cơ sở lịch sử, cốt lõi sự thật lịch sử.
- Người kể người nghe tin câu chuyện như là có thật, dù truyện có những chi tiết tưởng tượng kì ảo.
- Thể hiện thái độ và cách đánh giá của nhân dân đối với các sự kiện và nhân vật lịch sử.
* Truyện cổ tích:
- Là truyện kể về cuộc đời, số phận của một kiểu nhân vật quen thuộc (người mồ côi, người mang lốt xấu xí, người dũng sĩ v.v...)
- Có nhiều chi tiết tưởng tượng, kì ảo.
- Người kể, người nghe không tin câu chuyện là có thật.
- Thể hiện ước mơ, niềm tin của nhân nhân dân về chiến thắng cuối cùng thuộc về lẽ phải, cái thiện.
* Truyện ngụ ngôn:
- Là truyện kể mượn chuyện về loài vật, đồ vật hoặc về chính con người để nói bóng gió chuyện con người.
- Có ý nghĩa ẩn dụ, ngụ ý.
- Nêu bài học để khuyên nhủ răn dạy con người trong cuộc sống.
* Truyện cười:
- Là truyện kể về những hiện tượng đáng cười trong cuộc sống để những hiện tượng này phơi bày ra và người nghe, người đọc nhận thức được.
- Có yếu tố gây cười.
- Nhằm gây cười mua vui hoặc phê phán, châm biếm những thói hư tật xấu trong xã hội, từ đó hướng người ta tới cái tốt đẹp.
4. Trao đổi ý kiến trên lớp: So sánh sự giống nhau và khác nhau giữa truyền thuyết và truyện cổ tích, giữa ngụ ngôn và truyện cười.
a) So sánh truyền thuyết và truyện cổ tích.
* Giống nhau:
+ Đều có yếu tố tưởng tượng, kì ảo.
+ Có nhiều chi tiết giống nhau: sự ra đời thần kì, nhân vật chính có những tài năng phi thường, v..v...
* Khác nhau:
+ Truyền thuyết kể về các nhân vật, sự kiện lịch sử và thể hiện cách đánh giá của nhân dân đối với những nhân vật, sự kiện lịch sử ấy. Truyện cổ tích kể về cuộc đời của các loại nhân vật nhất định từ đó thể hiện quan niệm, ước mơ của nhân dân về cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái ác, vv...
+ Truyền thuyết: được người ta tin là những câu chuyện có thật (mặc dù trong đó có những chi tiết tưởng tượng, kì ảo); còn truyện cổ tích được cả người kể lẫn người nghe coi là những câu chuyện không có thật (mặc dù trong đó có những yếu tố thực tế).
b. So sánh truyện ngụ ngôn và truyện cười:
* Giống nhau:
Truyện ngụ ngôn thường châm biếm, phê phán những hành động, cách ứng xử trái với lẽ thường để nói lên những điều muốn răn dạy người ta. Vì thế trong những truyện ngụ ngôn như Thầy bói xem voi, Đeo nhạc cho mèo giống như truyện cười, cũng thường gây cười.
* Khác nhau:
Mục đích của truyện cười là gây cười để mua vui hoặc phê phán, châm biếm những sự việc, hiện tượng, tính cách đáng cười. Còn mục đích của truyện ngụ ngôn là khuyên nhủ, răn dạy người ta một bài học cụ thể nào đó trong cuộc sống.