I. KIẾN THỨC CƠ BẢN:
Bằng các biện pháp nghệ thuật tả cảnh, tả người thông qua các hình ảnh nhân hoá và so sánh, tác giả làm nổi bật vẻ đẹp quả cảm của con người trên khung cảnh thiên nhiên vừa thơ mộng vừa dữ dội, và ca ngợi phẩm chất của con người lao động dũng cảm mà khiêm nhường, giản dị.
Nhân vật dượng Hương Thư nổi lên như một hiệp sĩ của sông nước và thác lũ.
Đây là cảnh quan thiên nhiên qua những vùng khác nhau dọc theo con sông và hai bờ trong cuộc hành trình của con thuyền từ thượng nguồn đến miền đồng bằng Trung Phước.
GHI NHỚ:
Nghệ thuật tả cảnh, tả người từ điểm nhìn trên con thuyền theo hành trình vượt khó rất tự nhiên sinh động. Trước khó khăn, nguy hiểm, con người thể hiện nghị lực, sự quả cảm.
Bài văn miêu tả cảnh vượt thác của con thuyền trên sông Thu Bồn, làm nổi bật vẻ hùng dũng và sức mạnh của con người lao động trên nền thiên nhiên rộng lớn hùng vĩ.
II. TRẢ LỜI CÂU HỎI
1. Bài văn miêu tả một cuộc vượt thác của con thuyền theo trình tự thời gian và không gian:
- Con thuyền qua đoạn sông phẳng lặng trước khi đến chân thác;
- Con thuyền vượt qua đoạn sông có nhiều thác dữ;
- Con thuyền ở đoạn sông đã qua thác dữ.
Theo trình tự trên, có thể chia bố cục của bài văn như sau:
- Đoạn 1: Từ đầu đến "Thuyền chuẩn bị vượt nhiều thác nước"
- Đoạn 2: Từ "Đến Phường Rạch" đến "thuyền vượt qua khỏi thác Cổ Cò"
- Đoạn 3: Phần còn lại,
2, Cảnh dòng sông và hai bên bờ qua sự miêu tả đổi thay theo hành trình con thuyền ngược dòng, theo trật tự không gian.
Vị trí quan sát để miêu tả của người kể chuyện trong bài: ở trên con thuyền nhìn dòng sông và cảnh sắc đôi bờ. Vị trí ấy thích hợp với việc miêu tả cảnh sắc thiên nhiên và hoạt động của con người một cách linh hoạt.
Ví dụ:
- Đến đoạn sông có thác dữ thì: Nước từ trên cao phóng giữa hai vách đá dựng đứng chảy đứt đuôi rắn.
- Tả cảnh sắp đến đoạn nguy hiểm có nhiều thác ghềnh: Núi cao như đột ngột hiện ra chắn ngang trước mặt.
- Tả cảnh sông ở vùng đồng bằng êm đềm, thơ mộng, thuyền rẽ sóng lướt bon bon, tầm nhìn mở ra: Xung quanh là những bãi dâu trải ra bạt ngàn đến tận những làng xa tít.
3. Cảnh con thuyền vượt thác được miêu tả qua yếu tố:
* Tinh thần sẵn sàng của con người: nấu cơm ăn để được chắc bụng, ba chiếc sào bằng tre đều bịt sắt đã sẵn sàng.
* Dòng nước hung hãn: nước từ trên cao phóng giữa hai vách đá dựng đứng chảy đứt đuôi rắn.
Trong khung cảnh đó, hình ảnh dượng Hương Thư được miêu tả rất nổi bật:
* Ngoại hình gân guốc, chắc khoẻ:
- như một pho tượng đồng đúc, các bắp thịt cuồn cuộn,
- hai hàm răng cắn chặt quai hàm bạnh ra,
- cặp mắt nảy lửa.
* Động tác mạnh mẽ, dứt khoát:
- có người phóng chiếc sào xuống lòng sông nghe một tiếng "soạc" rất mạnh, ghì chặt đầu vào, lấy thế trụ lại.
Miêu tả dượng Hương Thư đối đầu với thác lũ, tác giả đã dùng các cách so sánh:
* Dùng thành ngữ dân gian, so sánh ngang bằng:
- động tác thả vào và rút sào nhanh như cắt,
- hình ảnh con người như một pho tượng đồng đúc.
* Dùng hình ảnh cường điệu:
- Dượng Hương Thư "giống như một hiệp sĩ của Trường Sơn oai linh hùng vĩ" gợi ra sự liên tưởng với những hình ảnh huyền thoại anh hùng xưa với tầm vóc và sức mạnh phi thường.
Ngoài ra cách so sánh này còn cho thấy sự đối lập mạnh mẽ giữa một hình ảnh dượng Hương Thư ở nhà thì hiền lành, khiêm tốn trong đời thường với một tầm vóc dũng mãnh, quyết liệt trong công việc có khó khăn, thử thách.
4. Ở đoạn đầu và đoạn cuối của bài có hai hình ảnh miêu tả những cây cổ thụ trên bờ sông. Đó là các hình ảnh:
- Dọc sông, những chòm cổ thụ dáng mãnh liệt đứng trầm ngâm lặng nhìn xuống nước.
- Dọc sườn núi, những cây to mọc giữa những bụi lúp xúp nom xa như những cụ già vung tay hô đám con cháu tiến về phía trước.
Câu trước, tác giả sử dụng biện pháp nhân hóa hình ảnh chùm cổ thụ đứng trầm ngâm lặng nhìn xuống nước: thiên nhiên như cũng có tâm trạng lo lắng trước thử thách mà những người trên thuyền sắp phải đương đầu.
Câu sau, tác giả sử dụng biện pháp so sánh hình ảnh những cây to mọc giữa những bụi lúp xúp như những cụ già vung tay hô đám con cháu. Thiên nhiên cũng vui đón những chiến thắng của con người trước những thử thách gay go để tiến về phía trước.
5. Một số cảm nhận về thiên nhiên và con người lao động được miêu tả trong bài văn:
- Thiên nhiên thì có vẻ đẹp hoang sơ, hùng vĩ.
- Con người thì có vẻ đẹp hùng dũng, đầy sức mạnh và quyết tâm vượt qua thác nước dữ dội.
II. LUYỆN TẬP
Hai bài Sông nước Cà Mau và Vượt thác đều miêu tả cảnh sông nước. Những nét riêng đặc sắc của phong cảnh được miêu tả ở mỗi bài có dấu ấn riêng về nghệ thuật miêu tả của tác giả.
* Bài Sông nước Cà Mau: miêu tả cảnh quan vùng sông nước Cà Mau.
Tác giả đã tập trung vào miêu tả khung cảnh thiên nhiên qua sự cảm nhận của thị giác và thính giác, đặc biệt là cảm giác về màu xanh bao trùm và tiếng rì rào bất tận của rừng cây, của sóng và gió.
Trình tự miêu tả trong bài này là đi từ những ấn tượng chung về thiên nhiên, rồi tập trung vào miêu tả các kênh rạch, sông ngòi, các địa danh, cách đặt tên các dòng kênh, dòng sông và cảnh vật hai bên bờ, cuối cùng là cảnh chợ Năm Căn mọc ngay trên mặt sông, một sinh hoạt độc đáo của vùng sông nước.
Ở đây tác giả đã sử dụng một số biện pháp nghệ thuật: phối hợp kể với tả, lối liệt kê, dùng điệp từ, đặc biệt là những tính từ chỉ màu sắc và trạng thái cảm giác.
* Bài Vượt thác: miêu tả dòng sông Thu Bồn và quang cảnh hai bên bờ theo hành trình của con thuyền do dượng Hương Thư điều khiển.
Bức tranh mà tác giả tập trung vào miêu tả là hình ảnh của con người, nổi bật là nhân vật dượng Hương Thư trong cuộc vượt thác.
Nghệ thuật miêu tả ở bài này là phối hợp miêu tả cảnh vật thiên nhiên với hoạt động của con người trong cảnh ngược dòng vượt thác, phép so sánh và nhân hoá được sử dụng rất ấn tượng.